Dziedzice Żmijewa najprawdopodobniej już z początkiem XV wieku pobudowali kościół w Żmijewie [pierwsza wzmianka pochodzi z 1429 roku], stając się jego patronami / kolatorami. Szlachta zawsze wspierała Kościół i brała odpowiedzialność za jego istnienie. Jej silne przywiązanie do wiary możemy dzisiaj prześledzić – badając treść licznie zachowanych testamentów, zawierających spisaną ostatnią wolę odchodzących do wieczności. Zawsze wiązało się to z przekazaniem funduszu na rzecz kościoła. W tym miejscu wspomnę naszych rodowców i inne osoby [pisałem o nich w minionych latach], które przeznaczyły swoje pieniądze na rzecz wsparcia kościoła w Żmijewie:

• Jan Żmijewski (1742r.)
• Apolonia Żmijewska dictus Sąpol, wdowa po Pawle  Zembrzuskim (1843r.)
• Marianna z Humięckich Żmijewska, wdowa po Pawle Żmijewskim (1847r.)
• Antonina Małgorzata Łojewska (1895r.)

Dosłownie kilka dni temu, w księgach Płockich Grodzkich Wieczystych, odnalazłem testament osoby nie związanej ze Żmijewem [tak myślę ?], a jednak także wspomagającej żmijewski kościół. Testament spisany został 12 maja 1734 roku przez Szymona Nickiego [jego ród wywodził się z Nicka w ziemi zawkrzeńskiej], który tym zapisem przekazał pieniądze dla wielu parafii, między innymi 20 tynfów trafiło do Żmijewa. Sam darczyńca pochowany został w pobliskim szreńskim kościele.

Chciałbym jeszcze powrócić do pierwszego w tym roku wpisu, a czynię to za sprawą odnalezionej w księgach płockich oblaty Testamentu z 1749 roku - zmarłej Agnieszki z Brzeskich Smoleńskiej. Była ona żoną Jakuba Smoleńskiego, który mógł być pierwszym przedstawicielem tego rodu na terenie parafii żmijewskiej. W spisach podatkowych z XVII wieku ich nazwisko jeszcze nie występuje. Sam Jakub Smoleński pojawia się także w 1775 roku, kiedy to opłaca dziesięcinę snopową dla kościoła w Żmijewie ze wsi Tyszki- P[B]rzegędy.
"... Naprzód duszę moją na obraz boski stworzoną i drogą krwią Jezusa Chrystusa odkupioną w ręce Bogu w Trójcy Jedynemu oddaję i polecam ciało moje, które wzięło z ziemi swój początek - ziemi rezygnuję i chcę aby było pochowane w kościele żmijewskim parafialnym, od którego pochowania z należytym obrządkiem kościelnym - krowę czerwoną łysą leguję. (...) Spódnicę ... na antependium* do kościoła żmijewskiego leguję (...) do Żmijewa na mszę święte tynfów dziesięć [oraz] na reperację kopuły kościoła żmijewskiego tynfów czterdzieści ..."
Testament spisano 10 lutego 1749 roku, a obecnym był przy tym ówczesny pleban żmijewski X. Mikołaj Pepłowski.

*bogato zdobione zakrycie lub zasłona mensy ołtarza chrześcijańskiego.

Pan dr Łukasz Lubicz Łapiński - Członek Związku Szlachty Polskiej - nie tylko o szlachcie podlaskiej. Wykład zawiera wiele odniesień do historii szlachty mazowieckiej. Zapraszam!

Kto mógłby się spodziewać, że w zasobach Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego odnajdę dokument rzucający światło na losy Żmijewskich z dóbr Dybła. Otóż odnalazłem tam kontrakt przedślubny jaki zawarł Paweł Żmijewski z przyszłym zięciem Michałem Toczyłowskim h. Habdank. Michał pochodził z Rydzewa w parafii Rajgrodzkiej (województwo podlaskie). Strony spisały umowę 17 stycznia 1722 roku w rodowych włościach Żmijewskich w Dyble. „… Im Pan Paweł Żmijewski widząc usilne starania y konkuręcyję Im Pana Michała Toczyłowskiego do córki swojej Im Panny Zofii Żmijewskiej, któremu tenże Im Pan Paweł Żmijewski deklarował y pozwolił w stan święty małżeński, po której to córce swojej rodzonej temuż Im Panu Toczyłowskiemu … zobowiązuje się wypłacić z dóbr swoich dziedzicznych wsi Dybły w Powiecie Wąsowskim ziemi wiskiej leżących – sto tynfów posagu należnego … [a] po ślubie wziętym i akcie weselnym deklaruje: klacz z kolasy, krowę i jałowicę trzyletnią, kozy trzy, wołu zaś i nieuka …”.

Dokument podpisali Paweł Żmijewski i jego żona Judyta Żmijewska [z Supińskich] oraz Michał Toczyłowski, a świadkami byli Józef Żmijewski [brat Pawła] oraz Prokop Boczkowski – komornik ziemi wiskiej, burgrabia grodzki Wiski. Na dokumencie znajduje się informacja o jego oblacie w 1763 roku [w jakich księgach?]. Zagadką pozostaje droga - jaką "przebył" omawiany dokument do Wilna! Poniżej przedstawiam uzupełnioną genealogię Zofii Żmijewskiej i jej rodziny:

1. Andrzej Żmijewski h. Boleścic [dziedzic wsi Dybła i Słucz]

1.1. Aleksander [dziedzic wsi Danówko 1676]

1.1.1. N. Syn [1676]

1.2. Jan Żmijewski [dziedzic wsi Dybła 1676 i Słucz] & ∞1660 Barbara Rudzka h. Prawdzic (c. Sebastiana)

1.2.1. Józef [dziedzic wsi Dybła 1704] & ∞1699 Wąsosz Anna Szczuka h. Grabie (c. Macieja i Marianny Dzielnickiej h. Działosza)

1.2.2. Paweł Żmijewski (*ok.1679 Dybła +1747 Dybła) & ∞1699 Judyta Supińska (+1762 Dybła) z Kramarzewa

2.2.2.1. Zofia (*`1700 Dybła +1771 Rydzewo) &  ∞1722 Michał Toczyłowski h. Habdank

2.2.2.2. Kacper Józef (*1704 Dybła)

2.2.2.3. Józef Joachim (*1717 Dybła)

2.2.2.4. Jan (*1720 Dybła)

2.2.2.5. Marta (*1723 Dybła).

Co może łączyć Żmijewo na Zawkrzu ze wsiami Żmijewem i Żmijewkiem k/Brodnicy w ziemi chełmińskiej? Czy ich nazwa to czysty przypadek, a może jednak jest w tym ukryty jakiś „wspólny mianownik”? Miejscowości oddalone są od siebie o ok. 100 km. O ile pierwsze pisane wzmianki o Żmijewie k/ Mławy pochodzą z 1378 roku, to Żmijewo położone opodal jez. Wysokie Brodno - wymieniane jest już w dokumencie z 1298 roku. W niespełna 70 lat później, w 1361 roku obok Żmijewa pojawia się nowa wieś nazwana Żmijewko [Klaine Smyow] i być może ona stanowi klucz do rozwiązania tej zagadki? Wiąże się to z nadaniem ziemi na tym terenie niejakiemu Pencuse! Być może jednak jego imię zostało błędnie odczytane w dokumencie i brzmi Bencuse? To mogłoby prowadzić do odbiorcy przywileju księcia Siemowita III [1378] do Żmijewa na Zawkrzu! Póki co, mrok skrywa przed nami rozwiązanie tej zagadki.

Obie miejscowości w ziemi chełmińskiej należały do Zakonu Krzyżackiego. W tym miejscu wypada przypomnieć, że Żmijewo w ziemi zawkrzeńskiej również trafiało w ręce zakonu, a to za sprawą dwukrotnego zastawu tej ziemi - Krzyżakom przez Siemowita IV: po raz pierwszy w latach 1384 – 1399 oraz po raz kolejny w latach 1407 – 1410. W 1466 roku, za panowania króla Kazimierza Jagiellończyka, oba Żmijewa w ziemi chełmińskiej przechodzą pod panowanie polskie. Nie byłoby w tej historii nic nadzwyczajnego, gdyby nie to, że w 1550 roku trzej dziedzice ze Żmijewka: Marcin, Paweł i Wojciech Żmijewscy (!) przedstawiają „do potwierdzenia” królowi Zygmuntowi Augustowi oryginalny dokument z 1413 roku dot. ich wsi. W 1570 roku, jako właściciel Żmijewka wymieniany jest już tylko Wojciech, który posiada 7,5 łana i 2 zagrodników. Ponadto, wśród właścicieli wsi Jaguszewice k/Brodnicy także wymieniane jest nazwisko Żmijewski. Różne źródła podają inne informacje co do przynależności herbowej Żmijewskich – najczęściej jest to oczywiście Ślepowron. Poniżej prezentuję informację o Żmijewku jako gnieździe rodowym Żmijewskich i ww. Wojciechu herbu Jastrzębiec [oczywiście chodzi o herb Boleścic].

Dzięki książce wydanej w 1828 roku przez Wincentego Hipolita Gawareckiego trafiłem na ślad naszego rodowca … Wyszków to miejscowość położona nad Bugiem. Początki tej osady jako miasta sięgają XVI wieku i nierozerwalnie związane są z osobą ówczesnego 43. biskupa płockiego Wincentego Przerembskiego h. Nowina, który w dniu 26 marca 1501 roku uzyskał zgodę króla Jana Olbrachta na nadanie praw miejskich. Nastąpiło to 11 marca 1502 roku. Biskup jako właściciel tych dóbr nadał im prawa miejskie "jure Culmensi seu Theutonico" [na prawie chełmińskim]. Dla nas tekst przywileju zawiera ważną informację dot. Marcina [II] ze Żmijewa [s. Nadbora de Żmijewo]. Dla przypomnienia dodam, że to absolwent Wydziału Sztuk Wyzwolonych Uniwersytetu Krakowskiego, gdzie uzyskał tytuł bakałarza [Kalendarium: 22 maja 2016]. Jak podaje dr Pacuski „… w Żmijewie … plebanem został tu duchowny Marcin z prezenty krewnych – współpatronów. Marcin pleban uzyskał bakalaureat uniwersytecki, jako bakałarz sztuk ugodził się w 1481 roku z patronami kościoła w Żmijewie, a potem odszedł z plebanii…”. W 1500 roku umiera ks. Marcin [I] Żmijewski kanonik pułtuski i to zapewne za jego sprawą pojawia się  w otoczeniu władz kościelnych na przełomie wieków jego imiennik, a jednocześnie jego bratanek – Marcin [II] Żmijewski bakałarz [Ep. 149, 10v]. To on w 1502 roku towarzyszy biskupowi Przerembskiemu i jest wymieniony w dokumencie jako świadek nadania praw miejskich osadzie Wyszków.

Dziś ponownie wracam do „Historii Naszych Rodów”, a chciałbym przedstawić najnowsze wyniki poszukiwań dot. Krza Żmijewskich o przydomku Kuc. 16 lutego 1846 rok, w Dzierżanowie [par. Jadów] rodzi się Julian – jest on owocem miłości z nieformalnego związku pomiędzy Wojciechem Żmijewskim [s. Wawrzyńca] a Apolonią Ciecierską [c. Karola]. Wojciech jest wdowcem po Barbarze z Zaszczyńskich i tutaj spotyka swoją przyszłą- kolejną żonę Apolonię. Pobrali się w Jadowie 1849 roku. Wojciech uznaje Juliana za swojego syna co znajduje potwierdzenie w 1865 roku, kiedy to w Okuniewie dokonuje zapisów potwierdzających narodziny Juliana już pod nazwiskiem Żmijewski. Przez długie lata nie mogłem natrafić na żaden ślad czy najdrobniejszą ale potwierdzoną informację o Julianie. Teraz, dzięki zaangażowaniu i pomocy Pana dra Rafała Rutkowskiego [potomka Juliana] oraz członków Forum Genealodzy.Pl - udało się ustalić, chociaż jeszcze nie w pełni, jego dalsze losy. Oto co na dzisiaj wiemy: żoną Juliana zostaje Emilia Magdalena Wierzbicka [c. Michała i Agnieszki z Grochowskich]. Emilia urodziła się 27 maja 1850 roku we wsi Przegaliny Wielkie leżące w parafii Komarówka [k/ Białej Podlaskiej]. Jej ojciec pozostawał tu w obowiązku ekonoma. Młodzi pobierają się ok. 1870 roku.

Julian, tak jak i jego ojciec Wojciech, zawodowo spełniał się w profesji zarządcy folwarku/ekonoma. Charakter tej pracy wiążę się z dość częstymi zmianami miejsca zamieszkania, co powoduje że ślady rodziny Juliana odnajdujemy w powiecie krasnostawskim, tj. w Woli Siennickiej [1875] następnie folwark Niedziałowice [1879] oraz Surhów [1891]. Żmijewscy doczekali się co najmniej czwórki dzieci [chociaż z całą pewnością ich gromadka była liczniejsza]: Bronisław Witold Eugeniusz (*1875), Wanda Maria (*1877), Medard Antoni Edmund (*1879) oraz Mieczysław Stanisław (*1889 +1891).

Po latach Julian wraz z rodziną osiada w Lublinie i tu też umiera w dość młodym wieku, bo mając zaledwie 49 lat. Odchodzi do wieczności tuż przed Świętami Bożego Narodzenia - 22 grudnia 1895 roku. Owdowiała Emilia przenosi się do dorosłych już dzieci do Warszawy. Pozostaje we wdowieństwie do końca swoich dni. Przed śmiercią mieszka wraz z najstarszym [?] synem Bronisławem przy ul. Wspólnej. Umiera po ciężkiej chorobie 7 stycznia 1936 roku, a doczesne jej szczątki spoczęły w rodzinnym grobowcu na Cmentarzu Powązkowskim [obecnie na grobowcu brakuje informacji o pochówku Emilii]. O dzieciach Juliana Żmijewskiego dictus Kuc opowiem w jednym z kolejnych wpisów.

W księgach metrykalnych parafii w Lekowie odnalazłem zapis potwierdzający obecność ks. Wojciecha Stanisława Czarniawskiego na probostwie w Żmijewie już w 1743 roku. Wpis powstał zapewne podczas czasowego zastępstwa na parafii w Lekowie, które sprawował „po sąsiedzku” pleban ze Żmijewa. Ks. Wojciech ochrzcił wtedy potomka szlachty Wojciecha i Katarzyny Krośnickich z Krośnic, którego rodzicami chrzestnymi byli Walenty Tański wraz z wdową Rozalią Żmijewską. Oczywiście Żmijewscy byli obecni na terenie tej parafii już co najmniej od II połowy XVII wieku – ale o tym innym razem!

Żmijewo- Nowe, to wieś o najmłodszej metryce pośród siedzib rodowych Żmijewskich. Położone jest w ziemi ciechanowskiej, powiecie przasnyskim, a należy do parafii w Zielonej [Kościelnej/ Ciechanowskiej]. Nasze nazwisko pojawia się na terenie tej parafii już w II połowie XVII wieku, gdzie w Szlasach- Zgnitkach [?] dziedziczy Wojciech Żmijewski. Sto lat później, czy to jego potomkowie, a może to poprzez zawierane kolejne związki małżeńskie – reprezentacja Żmijewskich jest już tam dość liczna. Rodowcy dziedziczą we wsiach: Zielona- Łączka (7 dziedziców), Zielona- Stosie (7) oraz we wsi kościelnej (7).

Jednak moment powstania Żmijewa- Nowego nie należy łączyć ze Żmijewskimi tam pozostającymi, bowiem wg księgi hipotecznej protoplastą tych dóbr był Andrzej Żmijewski (*1816 Pszczółki- Szerszenie +1878 Żmijewo- Nowe), s. Piotra [o tej rodzinie pisałem już w Kalendarium 11.09.2016]. Małżonką Andrzeja w 1838 roku została Wiktoria Łaguna (*1813 Pokojewo), c. Antoniego i Marianny z Mossakowskich, a wdowa po Tomaszu Kołakowskim. Żmijewscy zamieszkali u rodziców Wiktorii we wsi Łaguny- Barańce. Tam też rodziły się ich wszystkie dzieci. Folwark Żmijewo- Nowe pojawił się w dokumentach już w 1839 roku – jednak zamieszkały został dopiero przez potomstwo Andrzeja i Wiktorii. Andrzej umiera w Żmijewie w 1878 roku (pochowany na cmentarzu w Zielonej).

Majątek rozpada się na dwie części, które dziedziczą jego córki. Pierwsza z nich - Marianna Żmijewska wychodzi za mąż w 1855 roku za Antoniego Kołakowskiego i zamieszkują we wsi Kraski. Tu rodzi się też ich potomstwo - synowie: Franciszek Ignacy (*1857), Bronisław (*1863 +1877 Żmijewo), Aleksander Józef (*1866), Jan Marian (*1870) i Antoni (*1875) oraz córka Józefa (*1859).

W 1870 roku za mąż wychodzi druga córka - Agnieszka Antonina za Jana Zdziarskiego. Mieszkają na początku we wsi Reszki, następnie Młodynino Wielkie, a ok. 1876 roku Agnieszka z rodziną powraca do Żmijewa. Wspólnie doczekali się trójki dzieci: Franciszki *1871, Władysława Symeona*1873 oraz Zofii Benedykty *1876. W 1909 roku umiera Jan Zdziarski, a dziedziczy po nim dział w Żmijewie- Nowym jego syn Władysław Symeon. W 1912 sprzedaje majątek dla Jana Nałęcza, który pozostaje w ich rodzinie do 1940 roku (następnie przejęty przez okupacyjne władze niemieckie). W 1946 roku, na mocy dekretu z 1944 roku o przeprowadzeniu reformy rolnej został przejęty przez Skarb Państwa.

Na koniec dodam, że Agnieszka - wdowa po Janie Zdziarskim - umiera w 1917 roku na terenie parafii w Pałukach (prawdopodobnie mieszkała przy dzieciach), gdzie w 2012 roku odnalazłem na cmentarzu jej grób.

Serdecznie dziękuję Panu Mateuszowi J. Nałęczowi za przekazane materiały i fotografie.

W 2018 roku pisałem w Kalendarium o darowiźnie dokonanej przez Apolonię ze Żmijewskich Zembrzuską. W maju 1843 roku dokonała Ona zapisu na wieczny fundusz na rzecz kościoła parafialnego w Ciechanowie, a dokładnie na rzecz Kaplicy przy tym kościele przez nią pobudowanej. Jak potwierdza to "Gazeta Codzienna" już w listopadzie tego roku powyższa darowizna została zatwierdzona przez Radę Administracyjną. Nie zgadza się jedynie podana kwota! Według dokumentów jedna z nich opiewała na rs. 395 .

Dekadę poświęciłem na poszukiwaniach mojego bezpośredniego 5xpradziadka! Ale jak to często bywa - rozwiązania zagadek pojawiają się znienacka ... tak też było i tym razem!

Powyższy fragment był mi znany od wielu lat jednak nigdy nie wiązałem go bezpośrednio z moimi przodkami. Dzisiaj w "Kopiach ksiąg szlachty lit. S-Ż" przechowywanych w Bibliotece Jagielońskiej odnalazłem źródło tego zapisu, które zawiera rozszerzone informacje.

Dzięki temu odkryciu mogę zaprezentować: Jana Żmijewskiego dziedzica we wsi Długokąty (par. Grzebsk) oraz we wsi Olszewo- Korzybie (par. Żmijewo- Kościelne). Jego synem był mój 4xpradziadek Wawrzyniec, który dziedziczył po nim w Olszewie - Korzybiu.

Ps. Występujący w dokumentach prawnuk Jana - Felix Żmijewski dictus Kuc został wylegitymowany z herbem Szreniawa [sic!].

O ks. kanoniku Andrzeju Żmijewskim (*1768 +1824) pisałem już w 2018 roku przy okazji omówienia  pamiątkowej tablicy znajdującej się w płockiej katedrze. Teraz chciałbym rozszerzyć informacje o naszym rodowcu. Ks. Michał M. Grzybowski w książce „Duchowieństwo diecezji płockiej. Tom 6” zamieścił jego biogram. Autor pisze, że Andrzej „… urodził się 25 listopada 1768 r. w rodzinie szlacheckiej w Przasnyszu …”. Dotarłem do jego aktu chrztu, z którego jednak wynika, że urodził się we wsi Kobylak- Czarzaste [parafia w Przasnyszu] – jego rodzicami byli szlachta: Jan Żmijewski i Franciszka z Garlińskich, a rodzicami chrzestnymi byli Andrzej Garliński i panna Marianna Garlińska. Rodzice Andrzeja Żmijewskiego pobrali się w lipcu 1766 roku – Jan pochodził z nieznanej mi wsi, a Franciszka z rodzinnej wsi Kobylak- Czarzaste. Natrafiłem na jeszcze jedno dziecko tej pary, tj. Rozalię Żmijewską, która przyszła na świat  w 1783 roku we wsi Pszczółki- Szerszenie [parafia w Grudusku]. Ale wróćmy do naszego księdza. Andrzej Żmijewski wstąpił do seminarium duchownego w 1795 roku, a święcenia kapłańskie przyjął w 1798 roku w Wyszkowie z rąk biskupa płockiego Onufrego Kajetana Szembeka. Jego pierwszą placówką była parafia w Płocku Małym. Po trzech latach pracy jako wikary, w 1801 roku otrzymał nominację na komentarza parafii w Jedwabnem - bezpośrednio po śmierci ks. Szymona Kosmowskiego (+19 października 1801 roku), a po kolejnych dwóch latach został jej proboszczem. Według ks. Grzybowskiego – pozostał na tym probostwie do końca życia [?]. Dokumenty kościelne mówią o jego niezwykłej zaradności i dbałości o kościół i probostwo: „… słowem co widzę psującego się wcześnie staram się zapobiegać ruinie, w tym nikt nie przykłada się do mnie …”. Gospodarstwo sam prowadził, obsiewał wszystkie pola i założył ogród owocowy. W 1810 roku otrzymał nominację na dziekana dekanatu wizeńskiego. Tak pisał o nim ks. Józef Lendo w „Kroniczce jedwabińskiej- Historii parafii w Jedwabnem”: „… w licznych parafiach 1814 w tym roku X. Andrzej Zmijewski podpisuje nie tylko jako Prob[oszcz] Jed[wabiński], lecz i jako dziekan Wizki, który w krótkim też czasie opuściwszy parafię przeniósł się do Wizny, ówczesnej Dziekańskiej rezydencyi, a nawet po upływie siedmiu miesięcy przybył do Jedwabnego dla zrewidowania Akt, na których swój podpis położył, jako Dziekan – Revident …”. W 1814 roku był czasowo komentarzem parafii w Przytułach. Od 1815 roku sprawował obowiązki oficjała - surogata w konsystorzu generalnym łomżyńskim [mającym siedzibę w Zambrowie] i jeszcze w tym samym roku otrzymał kanonię katedralną płocką.

W 1818 roku na terenie, na którym przebywał ks. Andrzej Żmijewski, Papież Pius VII bullą "Ex imposita Nobis" erygował diecezję Augustowską czyli Sejneńską. Teren diecezji pokrywał województwo augustowskie, a stolicą biskupstwa wyznaczono Sejny. Ponadto, w 1822 roku został kustoszem nowo powstałej kapituły katedralnej sejneńskiej. Jeszcze w tym samym roku występuje w księgach metrykalnych parafii w Przytułach – jako jej proboszcz.

Ksiądz Andrzej Żmijewski umiera w  1824 roku [po 17 sierpnia] przy rodzinie swojej siostry Rozalii zamieszkałej w Przytułach. Ks. Grzybowski jako miejsce zgonu i pochówku podaje Jedwabne [ostatecznie wyjaśni to akt zgonu, który postaram się pozyskać z parafii w Przytułach].

Dziękuję ks. Bartoszowi Leszkiewiczowi z Archiwum Diecezjalnego w Płocku za udostępnione materiały.

Krótko powracam do herbów jakie utożsamia się z Domem Żmijewskich. W 1908 roku ukazała się dwutomowa pozycja „Herby szlachty polskiej” Zbigniewa Leszczyca, opatrzona przedmową Wacława Gąsiorowskiego. Zawarte są tu kuriozalne stwierdzenia, które to już w 1440 roku wiąże Żmijewskich ze Ślepowronem [Korwinem] i jakoby z nich następnie wyszli Żmijewscy z Jastrzębcem [?]. Autor wspomina także o Kurpiewskich h. Ślepowron, którzy pochodzą od Żmijewskich. Uważny czytelnik tego serwisu będzie wiedział między innymi, że:

• w wiekach średnich to herb Boleścić albo Boleszczycze lub Bolesta [często zwany Jastrzębcem] jest utożsamiany z dziedzicami ze Żmijewa
• w 1440 roku Trojan ze Żmijewa staje się właścicielem wsi Kurpie – gdzie jego potomkowie, którzy dziedziczą te dobra, przyjmują nazwisko Kurpiewski – czyli to też Boleścice
• w 1472 roku jeden z potomków Trojana [Jakub, który pozostawia po sobie Jana - patrz grafika poniżej] otrzymuje potwierdzenie rodowego przywileju nadanego Boleścicom w 1408 roku przez księcia mazowieckiego Siemowita IV
• w XVI wieku Żmijewscy odciskają pieczęć z Boleścicem na spisach podatkowych, a także odnalazłem zapiskę w księgach płockich grodzkich wieczystych, która wymienia Szymona Żmijewskiego h. Boleścic ze Żmijewa- Kościelnego
• herb Ślepowron zwany Korwinem  pojawia się po raz pierwszy w nawiązaniu do Żmijewskich w 1666 roku przy wywodzie kanonika płockiego Sebastiana Zembrzuskiego, którego babką ojczystą była Zuzanna Żmijewska, a zapisana tam została z h. Korwin [odnaleziony przez Adama A. Pszczółkowskiego w Aktach kapituły katedralnej płockiej].

Przykłady mógłbym mnożyć ale może na tym poprzestańmy.

Zapewne znacie przysłowie „upiec dwie pieczenie na jednym ogniu”, ma ono zastosowanie także w poszukiwaniach genealogicznych. Zabieram Was ponownie do ziemi wiskiej i chyba na „dwóch pieczeniach” dzisiaj nie poprzestaniemy …

W odniesieniu do tej gałęzi Żmijewskich zawsze stawiałem sobie pytania:

• Czy rzeczywiście dziedzice opisywanych dóbr Dybła wywodzili przodków ze Żmijewa na Zawkrzu?
•  Jeśli tak, to który z nich i kiedy - jako pierwszy emigrował z gniazda rodowego?
• Czy potwierdzi się herb Boleścic [zwany często Jastrzębcem], którym pieczętował się miedzy innymi Ks. Kanonik Wawrzyniec Daćbog Żmijewski – jak wiemy pochodzący z Dybła.

Przechodząc do sedna - na powyższe pytania „otrzymałem” odpowiedź dzięki krótkim zapiskom, które w połączeniu z wcześniej rozpoznanymi źródłami stanowią klucz do rozwiązania tej zagadki. Zapiski przetrwały do naszych czasów, ponieważ zostały „przepisane” w XIX wieku z nieistniejących obecnie ksiąg ziemskich wąsoskich. Obecnie są przechowywane w kijowskim archiwum - będąc częścią tzw. „Archiwum Kaczanowskiego”*.

Mogę teraz udokumentować, że pierwszym z rodu na ziemi wiskiej był Daćbog Żmijewski (+przed 1566), to prawdopodobny syn Włosta – dziedzica ze Żmijewa- Włostów. Po raz pierwszy wzmiankowany w 1519 roku. Jak już wiemy w 1540 roku otrzymuje królewski przywilej na założenie wsi Ruda koło Grajewa. Dzięki temu pojawia się w okolicy jego syn Jerzy z rodziną [potwierdzony tam w 1566 roku]. Dziedziczy we wsi Góra Łęk-Danowo. Następnie dziedziczą tu i w najbliższej okolicy [Zacieczki, Lipniki, Danówko i Dybła] jego synowie: Wojciech, Paweł i Stanisław. Pojawia się tu także ich dalszy [prawdopodobny] kuzyn Mateusz Żmijewski, s. Jakuba idącego po Piotrze ze wsi Żmijewo- Włosty/ Jurki [pewnie to brat Daćboga?]. Swoistą wisienką na torcie [dla innych może być truskawką] jest potwierdzenie ich herbowej przynależności do Jastrzębców – czytaj Boleściców! Na początku dzisiejszego wpisu wspominałem księdza kanonika i na nim zakończę ten wpis  przedstawiając uproszczone zestawienie genealogiczne sięgające średniowiecza [pozostała genealogia – patrz „Ziemia wiska”]:

1. Daćbog Żmijewski de Żmijewo- Włosty

1.1. Jerzy

1.1.1. Wojciech

1.1.2. Paweł

1.1.3. Stanisław

1.1.3.1. Andrzej

1.1.3.1.1. Jan

1.1.3.1.1.1. Józef

1.1.3.1.1.1.1. Ks. Wawrzyniec Daćbog

*Serdecznie dziękuję Panu Marcinowi Stręciwilk- Kowalowi za udostępniony materiał z Archiwum w Kijowie. Możecie również udzielić wsparcia Panu Marcinowi w jego dalszych pracach.

Jeszcze "ciepłe obrazy" z dzisiejszego pobytu w Żmijewie - uchwycone obiektywem Piotra Nosarzewskiego. Dziękuję za przesłane i udostępnione do publikacji zdjęcia.

Wakacyjne wędrówki zaprowadziły mnie pod koniec sierpnia do Chełmży. To kolejna ważna miejscowość dla naszego rodu. Bowiem w murach tamtejszej konkatedry Świętej Trójcy, spoczywają doczesne szczątki księdza kanonika Wawrzyńca Daćboga Żmijewskiego h. Boleścic. Dziwnym trafem tak składa się, że to kolejny w tym roku wpis przybliżający jego postać. Ksiądz Wawrzyniec przed śmiercią - wskazał księdza Józefa Łempickiego h. Junosza (+1772) jako wykonawcę swojego testamentu. Znali się już z czasów posługi w Nytychu [niem. Neuteich, obecnie Nowy Staw] należącego do oficjałatu malborskiego w diecezji chełmińskiej.

W ostatniej woli nasz rodowiec legował kościołowi katedralnemu ornat i 600 złotych na aniwersarz za swoją duszę. Prawdopodobnym fundatorem jego epitafium, które po jego śmierci ozdobiło ścianę świątyni i szczęśliwie dla nas przetrwało, był synowiec kanonika – Franciszek Żmijewski burgrabia grodzki wiski. Śmieć przyszła po Wawrzyńca w upalny ówcześnie maj – 16 dnia roku pańskiego 1762. Z uwagi na powyższe warunki jakie panowały, już następnego dnia odbył się cichy pogrzeb, a oficjalne nabożeństwo żałobne wraz z zaproszonymi gośćmi przełożono na bardziej sprzyjający czas. Ciało kanonika po wsze czasy spoczęło w podziemiach katedry. Niestety są one obecnie zasypane i nie są udostępniane do zwiedzania.

Epitafium, choć zachowane, to wymaga obecnie restauracji. Odcisnęło się na nim piętno upływającego czasu. Nieczytelną dla zwiedzającego jest inskrypcja jaką zawiera i trudno odczytać komu jest ten pomnik poświęcony. Na dowód tego niech świadczy fakt, że przewodnik po konkatedrze w Chełmży wydany w 2016 roku, który opisując umieszczone na murach świątyni tablice epitafijne – pomija tę poświęconą księdzu kanonikowi Wawrzyńcowi Daćbogowi Żmijewskiemu.

W księgach płockich odnalazłem rejestr, który dotyczy „Nieodebranego Pogłównego w Województwie Płockim na Regiment Gwardii Pieszej Jego Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej”. Sporządzony został w 1767 roku. Oddziały Regimentu, między innymi, pełniły funkcję królewskiej straży przybocznej oraz służbę wartowniczą przed pałacem i Zamkiem Królewskim. Ich kres przyszedł wraz z końcem I Rzeczypospolitej.

W odniesieniu do rejestru i wskazanych tam miejscowości dodam, że mniej więcej w tym czasie w Żmijewie- Szawłach dziedziczą: Paweł Żmijewski, Stefan Borzuchowski, Wdowa po Józefie i Stanisław Zembrzuscy oraz Jerzy i Piotr Zembrzuscy. Tu rodzi się jeszcze pytanie: czy rzeczywiście Dębsk należał do parafii w Żmijewie?

TVP Historia rozpoczęła cykl filmowy pt. „Żywot sarmacki” w reżyserii Pani Agnieszki Żmijewskiej  – emisja kolejnych odcinków w każdą niedzielę o 17:20. Wszystkich, którzy przegapili premierę, zapraszam do serwisu VOD TVP.

W księgach płockich odnalazłem akt zawiązania Konfederacji szlachty województwa płockiego z 1764 roku.

"My Rady, Dygnitarze, Urzędnicy y Wszystka Szlachta Województwa Płockiego, y w nim będących Powiatów, zjechawszy się na dzień dwudziesty trzeci miesiąca lipca do Raciąża na miejsce obradom y konsultacyom publicznym zwyczajne Roku Tysiąc Siedemsetnego Sześćdziesiątego Czwartego Zważając że w czasie teraźniejszego Bezkrólewia iedyny sposób do utrzymania Praw, Swobód y Wolności w Jednomyślności Umysłów Braterskich, Te łącząc y spajając Ogniwem Faderis, to iest Vinculo Confederationis, zapatrzywszy się na Konfederacyą Generalną w Warszawie Feria Secunda in Crastino Festi Sancti Joannis Baptista nastąpioną, którey Marszałkiem iest Obrany y Ustawiony, Jaśnie Oświecony Xiąże Imć August na Klewaniu y Żukowie Czartoryski Woiewoda y Generał Ziem Ruskich iedynie ku Dobru Powszechnemu, więc y Nasze Woiewództwo, Rzeczą y Istotą samą tęż Konfederacyę amplententes przy Wierze Świętey Katolickiey, przy Prawach, Wolności, y Swobodach Oyczyzny, ku utrzymaniu Ich w nieskazitelności statecznie, y nierozdzielnie obstawać pod wiarą y sumieniem obowiązuiemy się, y do generalney Konfederacyi tym celem ustanowioney przystępujemy, a iako już na przeszłym Ante Konwokacyinym Seymiku obraliśmy za Marszałka Konfederacyi Naszey J.W. Imć Pana [Stefana] Dembowskiego Starostę Płockiego, tak y na teraźnieyszym Tegoż potwierdzamy wraz z Ich Mi Panami Konsyliarzami Jemu z przydanymi, którą to Konfederacyą Woiewództwa naszego łączącą się y spajającą z Generalną Warszawską Konfederacyą podpisem Rąk naszych stwierdzamy y onęż ad acta Castren Plocen per Oblatam podać zlecamy.

Działo się w Raciążu die 23. Miesiąca Lipca Roku 1764".

Następują podpisy ... pośród szlachty województwa płockiego odnajduję także naszego Rodowca: (-) Paweł Żmijewski rt.

Dzisiejszy wpis nie będzie nawiązywał wprost do Żmijewskich ale oczywiście będzie z nimi w ścisłym związku. Kilka miesięcy temu [21 lutego] pisałem o odnalezionym dokumencie dot. dóbr Dybła w Bibliotece Uniwersyteckiej w Wilnie. Wtedy ta sprawa wydawała się dość dziwna- co bowiem mogli mieć wspólnego Żmijewscy z ziemi wiskiej z wileńskimi księgami ziemskimi? Rozwiązaniem tej zagadki wydaje się być postać X. Piotra Aleksandra Toczyłowskiego (*1741 +1807 Wilno). To zapewne bliska rodzina Michała Toczyłowskiego, męża Zofii Żmijewskiej [córki Pawła i Judyty Żmijewskich z Dybły]. Pisząc o Michale, przypisałem jego rodzinie herb Habdank [herb, z którym Toczyłowscy zostali wylegitymowani przez Heroldię KP], jednak analiza dokumentów X. Piotra Toczyłowskiego wskazuje na historyczną przynależność tej rodziny do herbu Samson. X. Piotr doczekał się wysokich godności w kościele – kiedy to w 23 września 1782 papież Pius VI prekonizował go biskupem pomocniczym wileńskim, a 29 grudnia przyjął sakrę biskupią z rąk bp wileńskiego Ignacego Jakuba Massalskiego. Jak podają różne źródła biskup Toczyłowski urodził się w Rydzewie lub w Rajgrodzie- inne opisują jako urodzonego w „ziemi rajgrodzkiej”. Rydzewo to przecież miejscowość, z której pochodził małżonek Zofii Żmijewskiej! Kwestią do rozwiązania pozostaje jak bliskie pokrewieństwo łączyło biskupa z Michałem Toczyłowskim? Zapewne posługa biskupa w Wilnie otworzyła nowe możliwości dla rodziny Michała i stąd obecność ich śladów w wileńskich archiwach.

Na zakończenie dodam, że Zofia ze Żmijewskich Toczyłowska zmarła w Rydzewie 4 lipca 1771 roku - niestety jej aktu zgonu próżno szukać w Archiwum Parafialnym w Rajgrodzie [chociaż taką informację odnajdziecie w Genetece]! Poszukiwania tej księgi zmarłych trwają ...

Kolejny urzędnik rozpoznany wśród Żmijewskich. Pamiętacie Szymona Żmijewskiego, o którym pisałem już w tym miejscu [Kalendarium -18 kwietnia 2020]. Wtedy [1640 rok] występował jako pełnomocnik Krystyny Sapieżanki Gembickiej [wdowa po Stanisławie Radziejowskim – wojewodzie łęczyckim], tj. drugiej żony Krzysztofa Gembickiego h. Nałęcz – kasztelana gnieźnieńskiego. Teraz odnajduję jego osobę w kopii dokumentu pierwotnie oblatowanego w aktach grodzkich ciechanowskich w 1628 roku, a Szymon występuje w jego treści jako burgrabia zamku ciechanowskiego.

EDIT [11.11.2021]: Dzięki uprzejmości Adama A. Pszczółkowskiego mogę zaprezentować (poniżej) oryginał powyższej zapiski, która pochodzi z CGW, sygn. 42, k. 288. Jak podaje Adam "jest to tylko lista obecności na rokach świętomichalskich w grodzie ciechanowskim w 1628 r.". Ja ponadto mogę dodać, że Szymon Żmijewski w 1622 roku występuje w księgach płocki jako burgrabia niedzborski i najprawdopodobniej dziedziczy w Kargoszynie - czyżby jego małżonka pochodziła z rodu Kargoskich? W tym samym czasie podstarościm płockim był Paweł Kargoski, co potwierdza załączony poniżej fragment ksiąg płockich z 1622 roku.

Jak powstawały nazwy poszczególnych miejscowości? Dotyczy to także Naszego Żmijewa! Zapraszam na wykład Pana Łukasza Karpeckiego (UW) "Mapy nazewnicze jako dopełnienie badań toponomastycznych. Śladami wielokulturowości zapisanej w nazwach miejscowych".

O ks. Kanoniku Albinie Żmijewskim już obszernie pisałem [Kalendarium: wpis z 11 września 2016 roku], dzisiaj zaprezentuję tylko odnaleziony artykuł z 1911 roku, a poświęcony nieudanej próbie grabieży w kościele w Skępem [24 sierpnia], którą to odkrył ks. Albin. Jak już wiemy, w kolejnych latach - także bolszewicy próbowali porwać się na wizerunek Najświętszej Maryi Panny, w którego obronie dzielnie stawał Nasz rodowiec.

Ps. Autor artykułu zapewne błędnie pisze o obrazie jako wizerunku NMP !? Obraz stanowił jedynie zasłonę cudami słynącej figury.

Mija dzisiaj 115. rocznica śmierci Józefy Marianny Żmijewskiej, której nekrolog odnalazłem w zasobach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Stanowiło to przyczynek aby przypomnieć jej postać. Była ona córką Feliksa Żmijewskiego – dziedzica dóbr Dybła i jego drugiej żony Adelajdy Dzimińskiej. Józefa urodziła się 4 lipca 1838 roku w rodzinnych dobrach w ziemi wiskiej. Jej mężem zostaje Władysław Wojciech Bzura (*1826) - dziedzic dóbr Niećkowo [posiadał też zapisy na dobrach Dybła]. Młodzi pobrali się 18 września 1860 roku w grajewskim kościele. Dobra Niećkowo przeszły w ręce Bzurów za sprawą Adam- ojca Władysława, który był już właścicielem sąsiednich dóbr Bzury i Dybła. Sam Władysław zapisał się w historii wsi jako dobry gospodarz, był też działaczem społecznym, aktywnym członkiem rady powiatu szczuczyńskiego i sędzią okręgowym. Mieli co najmniej piątkę dzieci:

• Bronisław (*1861 Niećkowo +1862 Niećkowo)
• Mieczysław Feliks (*1864 Niećkowo)
• Helena (*1865 Niećkowo)
• Stanisław Feliks (*1870 Niećkowo +1948 Jabłonna)
• Stefan Marcel (+1867 Niećkowo)

Józefa, ostatni okres życia, wraz z mężem Władysławem, spędza pod Warszawą w miejscowości Jabłonna. Mieszkają tu w Willi [ul. Modlińska 78] swojego syna doktora Stanisława Feliksa Bzura [członek korporacji akademickiej „Konwent Polonia”, pionier winiarstwa w Polsce]. Tak wspominają doktora mieszkańcy: „Jedną ze znamienitszych postaci Jabłonny w owym czasie był doktor Stanisław Bzura. Lekarz, którego pasją były prace naukowo-badawcze dotyczące dostosowania do naszych warunków klimatycznych uprawy winorośli. Dr Bzura, na gruncie podarowanym mu przez hr. Potockiego [był to ponad hektar], założył winnicę, a produkowane przez niego wino porównywalne było z markowymi trunkami z Włoch i Francji” [„Z historii” – historia gminy Jabłonna]. Właśnie tu, w  Jabłonnej, Józefa złożona jest ciężką chorobą, która doprowadza do jej śmierci 30 listopada 1906 roku. Pogrzeb odbył się 3 grudnia na Powązkach w Warszawie. W tym samym roku jej mąż sprzedaje dwór w Niećkowie. Władysław Bzura zmarł 30 stycznia 1915 roku i oboje spoczywają w rodzinnym grobowcu.

„Miecz polski znowu krwi tureckiej woła,

Niechże już dłużej nie wisi na ścianie.

Daj jeno hasło – postawimy czoła

Przeciw zastępom, co stroją poganie”

"Oda VIII ..." Maciej K. Sarbiewski [przekład: L. Kondratowicz]

W listopadzie br. ukazała się książka wydana przez Związek Szlachty Polskiej pt. „Rejestr pospolitego ruszenia ziemi ciechanowskiej z dnia 21 października 1621 r.” w opracowaniu Adama A. Pszczółkowskiego. Oznaczona jako Tom 1, co zwiastuje nową serię wydawniczą >>Materiały historyczne do dziejów szlachty<< - gdzie, jak zapewniają władze związku, będą prezentowane materiały pozyskane podczas kwerend, a które w większości nigdy nie ukazały się drukiem.

Jesienią 1621 roku zastępy szlachty polskiej "szły na Turka" pod Chocim, gdzie wojska Rzeczypospolitej ścierały się z armią Osmana II – Sułtana Imperium Osmańskiego. Rejestr pospolitego ruszenia szlachty z ziemi ciechanowskiej sporządzono w Sokalu 21 października 1621 roku, gdzie stawili się także Żmijewscy z powiatu przasnyskiego [leżącego w ziemi ciechanowskiej] ze wsi: Żmijewo- Kuce, Żmijewo- Mikły oraz Żmijewo- Zalesie.

Zachęcam do uzupełniania swoich zbiorów bibliotecznych o tę serię wydawniczą!

Jesteśmy w przedświątecznym okresie, czyli to dobry czas aby pochwalić się mikołajkową niespodzianką, którą od niego otrzymałem [RŻ: dziękuję]! Książka „Studia i materiały do dziejów ziemi zawkrzeńskiej” Tom 1, to praca zbiorowa pod redakcją Jerzego Antoniewicza wydana w Warszawie w 1971 roku. To bodaj najważniejsza pozycja, która w tak kompletny sposób opowiada o Zawkrzu! Autorzy, poszczególnych rozdziałów, opowiadają historię tej ziemi – poczynając od pradziejów, poprzez okres jej osadnictwa z nadań książęcych w XIV i XV wieku. Omówiono także stosunki społeczno- ekonomiczne i rozwój ekonomiczny tej ziemi aż po XX wiek. Pamiętano także o specyficznej gwarze językowej ludności zamieszkujących tę ziemię. Na koniec przedstawiono najważniejsze zabytki architektury, które zachowały się po dzisiejszy dzień. Książka zawiera także informacje o samym Żmijewie, jak i innych działach tej rozległej okolicy szlacheckiej. Ciekawym dodatkiem jest załączona mapa osadnictwa ziemi zawkrzeńskiej. Z oczywistych względów książka dostępna jest jedynie w antykwariatach.