Dzisiaj zabieram Was do Sanktuarium Maryjnego w Świętej Lipce. Dzieje tej niewielkiej miejscowości są niezwykłe. Od średniowiecza słynęła ona jako ośrodek kultu maryjnego i przyciągała pielgrzymów. Właśnie w tej świątyni odnalazłem epitafium poświęcone zmarłemu w 1653 roku Pawłowi Żmijewskiemu. Jest to freskowe epitafium umieszczone w prawej nawie świętolipskiej bazyliki:

„1653 [rok] M.D. Pavlvs [Paulus] Żmijewski dolore avrivm [aurium] et periculo mortis liberatus”

„1653 Wielmożny Pan Paweł Żmijewski, wybawiony od bólu uszu i od niebezpieczeństwa śmierci”.

„Bogu Najlepszemu Największemu. Jan Żmijewski, kanonik warszawski, kanonik św. Jerzego w grodzie gnieźnieńskim i kanonik dobromiejski, oficjał generalny na księstwo mazowieckie. Tu oczekuje na ostatnią trąbę. Mąż dawnej cnoty i rodu, za godnego wielu funkcji uznany i do nich dopuszczony przez najznakomitszego i najczcigodniejszego [w oryginale oba te tytuły są w liczbie pojedynczej, ale jest jasne, że odnoszą się do wszystkich trzech wymienionych dalej biskupów] Szymona Rudnickiego biskupa warmińskiego, Jakuba Zadzika, biskupa krakowskiego i najwyższego kanclerza królestwa, Adam Nowodworskiego biskupa poznańskiego. W całym swoim życiu nieskazitelny. Gdyby zabrakło innych rzeczy godnych pochwały, choćby tym tylko był znakomity, że pośród głębin dworskiego oceanu, pośród burz i skał, choć życzliwie wiały mu Fawoniusze [tj. wiatry zachodnie, w literaturze łacińskiej synonim pomyślnego wsparcia, miłej aury] patronów, z Fortuną służby Bożej w tym kościele, jeśli nie jakby w porcie, to przynajmniej jakby na wybranym dla siebie pewnym brzegu, się pożegnał, i Chrystusa niemal w całości swoim dziedzicem ustanowił. Zmarł roku Pańskiego 1647, dnia 10 kwietnia, w 77 roku swojego życia. Nieodżałowanemu wystawili [domyślnie: pomnik lub epitafium] egzekutorzy testamentu, konfratrzy”.

W 1666 roku, została pośmiertnie wydana w Krakowie jego praca: „Obrona Dziesięciny Wytyczney, Prætensiami y Poborami w Koronie Polskiey ućiśnioney: Dla informaciey Remissy, na Seym przyszły z Trybunału Koronnego Lubelskiego, z strony przykładania się do Poborów, respektem wytyczy. W sprawie Xiędza Plebana Bochotnickiego vczynioney. Przez W. niegdy Xiędza Jana ze Zmijewa Zmijewskiego, Scholastyka Wiślickiego, Sekretarza I. K. M. napisana…”.

Żmijewscy używali kilku przydomków, jednym z nich był „Sąpol” i o przedstawicielach tego Krza dzisiaj kilka słów… Jest koniec XVIII wieku.  Żmijewscy w Żmijewie Pąkach dziedziczą dwa działy. Jednym z nich jest Andrzej Żmijewski, który wraz z małżonką Marianną z Łopackich [patrz: Pąki] wychowuje na swojej części szlacheckiej liczne potomstwo. Historia, którą opiszę dotyczy losów dwojga ich dzieci, tj. córki Apolonii (*1780 Ż- Pąki) i syna Antoniego (*1796 Ż- Pąki).

Już dokument chrztu Antoniego przynosi nam ciekawe informacje dot. koligacji rodzinnych, bowiem możemy odczytać w nim, że sakramentu udzielił ks. Jakub Żmijewski [pochodził zapewne ze Żmijewa, a na uroczystość przyjechał specjalnie z nieznanej mi parafii], a rodzicami chrzestnymi byli Stanisław Łopacki [brat Marianny?] – burgrabia ciechanowski i Marianna [jego żona?].

Pierwsza w związek małżeński wstępuje Apolonia, która w 1812 roku wychodzi za Pawła Zembrzuskiego h. Lubicz [?], dzierżawnego dziedzica z Przedwojewa i folwarku Kotermań. Po roku na świat przychodzi ich jedyne dziecko – syn Benedykt Józef (*1813 Przedwojewo).

Matka Apolonii i Antoniego, Marianna z Łopackich Żmijewska, umiera w 1815 roku, a trzy lata później jej mąż Andrzej. W wyniku rodzinnych działów, po śmierci obojga rodziców, przed 1821 rokiem dziedzictwo rodzinne przechodzi na Antoniego. Uposaża swoje siostry: Agnieszkę, Apolonię i Franciszkę. Sam ma inne plany na życie i nie wiąże ich ze Żmijewem. W 1821 roku sprzedaje swoją część dziedziczną w Ż- Pąkach dla ww. Pawła Zembrzuskiego za 5 tys. złotych polskich. Dwa lata później, tj. w 1823 roku Paweł Zembrzuski kupuję za 4,5 tys. złotych polskich następną część w Ż- Pąkach, tym razem od Teodora Żmijewskiego, który był synem Adama dicti Sąpol [to stryj Antoniego] i Barbary z Borzuchowskich. Zembrzuski w gotowiźnie zapłacił jedynie 1,5 tys., ponieważ część ziemi została oddana zastawnikowi Romualdowi Żmijewskiemu ze Ż- Pąk.

Jeszcze w tym samym roku Paweł i Apolonia ze Żmijewski małżonkowie Zembrzuscy dokonują kolejnej transakcji! Tym razem Paweł sprzedaje żonie-  kupione wcześniej w Ż- Pąkach dwa działy za łączna kwotę 9 tys. złotych polskich, tj. kwotę którą Apolonia wniosła Pawłowi w posagu!

W 1821 roku, Antoni po sprzedaży ziemi w Ż- Pąkach, przenosi się do dóbr Wrogocino, których staje się dzierżawnym posesorem. Po ukończeniu 30 roku życia, żeni się w 1826 roku w Gralewie z 20-letnią panną  Barbarą Mszewską (*1806 Borzewo). Była ona córką Wojciecha Mszewskiego i Konstancji z Jaroszewskich – dzierżawnych posesorów folwarku Gralewo. Świadkiem na ich ślubie był Marcin Żmijewski, na ten czas mieszkający w Płocku i tam zatrudniony w Komisji Wojewódzkiej Płockiej na stanowisku adiunkta prawnego. Utrzymując nadal folwark Wrogocino, młodzi pomieszkują u rodziców Barbary i tu rodzą się ich dzieci: Józefa Marianna Zofia (*1827 Gralewo), Marianna (*1829 Gralewo). Kolejne potomstwo przychodzi już na świat zapewne we  Wrogocinie: Wincenty (*1835), a następnie Ludwik Jacęty (*1845 Łanięty).

W 1830 roku małżonkowie Zembrzuscy nabywają dobra Bielin [które dał początek Bielińskim h. Junosza] pod Ciechanowem [obecnie część tego miasta]. Majątek wraz z dworem i przylegającym parkiem, położony był w dolinie rzeki Łydyni, otoczony od północy i zachodu, podmokłymi i bagiennymi terenami.

Odnalazłem poświadczenie herbu Ślepowron przynależnego Żmijowskim z Województwa Wileńskiego! Lietuvos Mokslų Akademijos Vrublevskių Biblioteka w Wilnie przechowuje list Dymitra Żmijowskiego kierowany do Ludwika hr. Tyszkiewicza h. Leliwa - Hetmana Polnego WXLit. z 10 października 1783 roku [F7-1952]. Dymitr, pismo to sporządził w Wilnie i opieczętował pieczęcią odciśnięta w czerwonym laku. Niestety, zachowała się jedynie jej połowa ze słabo już widoczną podkową zwróconą barkiem do góry i wspartym na niej krzyżem kawalerskim. Dymitr Żmijowski był synowcem Felicjana, a bratem między innymi Mikołaja [łowczy wileński], którego wymienia ww. liście. Piastował za życia następujące urzędy i godności: 1775- Rotmistrz Przedniej Straży WXLit.; 1764 – Łowczy Nowogródzki [bierze udział w Elekcji króla Stanisława Augusta]; 1779- otrzymuje dymisję z rangą Rotmistrzowską; 1781- Szambelan J[ego]K[rólewskiej]M[ości]; 1784- Koniuszy Wileński.

Na zakończenie dodam, że młodszy brat Józefy ze Żmijewskich – Stefan Klemens (*1835) również zajmował się profesją piwowarską co najmniej do 1865 roku. Jako kawaler mieszkał w Lesznie [parafia Przasnysz] i „wszystkie gwiazdy na niebie” wskazują, że współpracował wtedy ze swoim szwagrem Piotrem Skowrońskim!

Pierwszym, potwierdzonym już w 1640 roku, dziedzicem majątku  Dybła [zwanych też Dubla] był Paweł Żmijewski h. Bolesta – poborca ziemi wiskiej. Zapewne jego wnukiem był odnotowany w 1704 roku jako dziedzic dóbr Dybła - Józef żonaty z Anną Szczuką h. Grabie. Ich synem, a zarazem kolejny dziedzicem tych dóbr - był Wojciech, który piastował urząd komornika ziemi wiskiej. Wcześniej, ok. 1750 roku jego żoną zostaje Petronela Chojnowska. Doczekali się co najmniej dwójki dzieci, tj. Franciszka i Jakuba. Starszy z synów był burgrabią wiskim, to on w 1762 dziedziczył po zmarłym stryju kanoniku płockim i chełmińskim Wawrzyńcu Daćbogu Żmijewskim. Natomiast dobra Dybła, po rodzicach przypadły w udziale młodszemu z braci – Jakubowi (*1772). Żeni się on z Teresą z rodu Wagów. Ich dzieci to: Marianna, która wyszła za Józefa Obryckiego dziedzica Chojnowa; Józef, dziedzic majątku Śliz pod Garwolinem- ożeniony z Agnieszką Modzolewską oraz Feliks – późniejszy dziedzic z Dybli. Był on dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy w 1833 roku w Niedźwiadnej z Teklą Kamińską (która umiera po porodzie w 1836r.), a następnie w 1837 roku w Wąsoszu z Adelajdą Dzimińską. Feliks Żmijewski doczekał się jedenaściorga dzieci: z pierwszą żoną – syna Bonifacego Adolfa, który żył zaledwie 12 dni (*/+1836), a pozostałe z drugą małżonką, z których zaledwie czworo dożywa dorosłego życia. Prawdopodobnie tak liczne żniwo śmierci wśród ich dzieci jest przyczyną, że Feliks wraz z Adelajdą w 1847 roku fundują kaplicę przydrożną, którą do dnia dzisiejszego możemy oglądać na południe od Dybli.

Feliks Żmijewski był członkiem Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim z okręgu biebrzańskiego co najmniej od 1861r. oraz brał udział w pracach Towarzystwa Kredytowego Ziemiańskiego. Znam obecnie jedynie losy jednego ich dziecka Henryka Daniela. W kolejnych latach ich syn jest posesorem dzierżawnym dóbr Dołęgi (dobra te dzierżawi od stryja Józefa) i w 1864 roku żeni się w Drobinie z panną Filipkowską, córką dziedziców dóbr Obrytki.

Żmijewscy, z ziemi wiskiej, czynnie biorą udział w wydarzeniach politycznych 1863 roku. W powstanie zaangażowani byli trzej bracia Żmijewscy [synowie Józefa – dziedzica Śliz], zapewne chodzi o Hipolita, Wincentego oraz Teodora, który był członkiem partii Ramotowskiego „Wawra” (brał między innymi udział w potyczce w folwarku Białaszewo). Ich najmłodszy brat Edward pozostał w domu, ponieważ nie miał wtedy nawet 14 lat. Wśród zachowanych relacji z tamtego okresu odnajdujemy te mówiące o Teodorze „…Naczelnik wojenny moskiewski Witgensztejn, rozkazawszy przyaresztować sędziego pokoju Łępickiego z Wierzbowa, starca 80 letniego, obywatela Żmijewskiego z Dybły, pisarza sądu pokoju z Szczuczyna Kraszewskiego na czynność sądową jadącego oraz obywatela z Popowa Żmijewskiego bez względu na wiek i stanowisko osób, kazał pędzić pieszo przy koniach, wśród urągowiska pomiędzy wojskiem z którym spieszył za oddziałem Wawra. Z zaaresztowanym p. Żmijewskim z Popowa, nie mogąc otrzymać od niego potrzebnych dla siebie wiadomości, straszne sceny wyprawiał książę Witgensztein: skazał go na śmierć przez rozstrzelanie, kazał wyprowadzić go na plac egzekucji, dół kopać, wiązać już do słupa, a potem odwoływać egzekucję...". [Jarosław Marczak, Rajgrodzkie Echa nr 5 z maja 2006 roku, s. 18 - za krakowską gazetą „Czas”].

Przenieśmy się teraz pod Garwolin do majątku Śliz w ówczesnej parafii Górzno, który to po Józefie Żmijewskim - ok. 1877 roku odziedziczył ww. Teodor. Żonaty był on z Adelą Ostrowską (*1849). Mieli trójkę dzieci: córki Mariannę i Janinę oraz syna Edwarda. Teodor zmarł w 1921 roku w swoich dobrach. Pochowany został na cmentarzu parafialnym w Górznie. Po nim dziedziczył majątek syn Edward, który właśnie tu przyszedł na świat w 1882 roku. W dorosłym życiu żeni się z Jadwigą Grekowicz (*1889). W dobrach Śliz na świat przychodzi czwórka ich dzieci: Tadeusz (*1912), Zygmunt (*1914), Stanisław (*1919) oraz Aleksandra (*1922). Do majątku przynależał także znajdujący się w tu młyn wodny [1916]. Edward czynnie bierze udział w trakcie działań wojennych z bolszewikami, w lipcu 1920 roku zostaje członkiem Powiatowego Komitetu Obrony Państwa w Garwolinie. Niestety, w latach 30 XXw. majątek podupada. Czyżby było to następstwem światowego kryzysu? Na dodatek, tuż przed wybuchem II WŚ, Edward popada w kłopoty finansowe, które na szczęście okazały się jedynie przejściowymi. Lecz okres działań wojennych i powojenne nadejście komunistycznej władzy definitywnie kładą kres dziedziczeniu tych dóbr przez Żmijewskich (dworek w Ślizie przestaje istnieć). Edward umiera w 1949 roku, a jego małżonka Jadwiga w 1958 roku. Spoczywają we wspólnej mogile na cmentarzu w Łaskarzewie.

Jesteśmy w Krzemieńcu w zimowy dzień 13 stycznia 1841 rok. Orszak pogrzebowy powoli zmierza w kierunku  bazyliańskiego cmentarza Tunickiego pod górą Krzyżową. Potocznie zwany jest mogiłkami, a położony na wzgórzu, na który prowadzi wąska i bardzo stroma droga. Mróz sprawił, że jej gliniasta i miękka zazwyczaj powierzchnia, dzisiaj jest zmarznięta, a przez to droga łatwa do pokonania. Kondukt prowadzi ks. wikariusz Antoni Kluka z zakonu bernardynów- odprowadzając na wieczny spoczynek Urodzonego Kazimierza Żmijowskiego porucznika Wojsk Rosyjskich. Kazimierz, to 70-letni emerytowany wojskowy, który mieszkał w Krzemieńcu. W ostatnim czasie gorzej się poczuł, nie uskarżał się na jakąś konkretną chorobę ale być może jego wiek i wojenne trudy jakie musiał pokonać, właśnie teraz dały o sobie znać. Trafił niezwłocznie do miejskiego  szpitala. Lekarze nie zdołali poprawić jego stanu zdrowia, który się z dnia na dzień pogarszał. Opatrzony został świętymi sakramentami i w stanie łaski zmarł 5 stycznia 1841 roku. Wraz z konduktem mijamy drewnianą bramę wejściową, za którą od razu zaczyna się świat grobów, stojących wśród drzew i krzewów. Wielu tu pochowano znamienitych mieszkańców miasta, mających teraz piękne grobowce, okolone ozdobnymi płotkami z kutego żelaza. Właśnie wśród nich spocznie także porucznik Kazimierz Żmijowski.

Zapraszam do odsłuchania audycji Pana Piotra Łosia [Radio RDC] o szlachcie kurpiowskiej i jej pochodzeniu, a  zaprezentowanej w cyklu  „Rody i Rodziny Mazowsza”. Gościem w audycji była Pani dr Barbara Kalinowska z Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce. Opowiadała między innymi o rycerzu Trojanie [ze Żmijewa], który w 1440 roku nabywa 20 włók ziemi w parafii troszyńskiej, zakładając wieś Kurpie i dając początek rodowi Kurpiewskich. Szkoda, że Pani dr Kalinowska nie wspomniała w audycji o jego pochodzeniu. Ponadto, Trojanowi przyporządkowała herb Ślepowron zamiast Bolesta, który to herb przeniósł ze Żmijewa z Ziemi Zawkrzeńskiej.

29 grudnia 1802 roku przed Komisją Wywodową Guberni Wołyńskiej,  stanął do udokumentowania szlachectwa Urodzony Benedykt Żmijowski, ziemianin z Powiatu Nowogródzkiego Wołyńskiego [NW] w imieniu własnym i swoich rodzonych braci: Franciszka, Jana i Piotra. Przedstawił wypisy z Ksiąg Skazkowych Szlacheckich znajdujących się w Archiwum Sądu Ziemskiego NW, a pochodzące z oryginalnych dokumentów złożonych przez jego ojca Jakuba Żmijowskiego – 20 lipca 1795 roku, na podstawie których zostali zapisani między Szlachtą Czynszową pod datą 19 października 1797 roku.
„… klejnotem Szlachectwa szczycąc się. Przywilejów stanowi temu właściwych y Herbu Ślepowron … W polu błękitnym podkowa biała, barkiem do góry, na niej krzyż, na krzyżu kruk czarny w prawą stronę obrócony, w dziobie trzyma pierścień złoty, skrzydła ma do lotu podniesione, Imienia y Familii swey …”.
Zapisani zostali w Pierwszej Księdze Szlacheckiej Guberni Wołyńskiej, w której znalazły się Dziedziczne rody szlacheckie, tj. te, które dysponowały potwierdzeniem nadania szlachectwa przez cesarza oraz własnym herbem i pieczęcią.
Na podstawie powyższego dokumentu mogę odtworzyć ich genealogię:
1. Antoni Żmijowski h. Ślepowron & Maryanna Bartoszewicz
1.1. Jakub & Petronela Socharzewska
1.1.1. Benedykt [przeprowadzający Wywód Rodowitości Szlacheckiej] & Elżbieta Zaleska
1.1.1.1. Hieronim
1.1.1.2. Franciszek
1.1.1.3. Gaspar
1.1.2. Franciszek
1.1.3. Jan
1.1.4. Piotr
W kolejnych latach wpisy dot. tej rodziny Żmijowskich, co najmniej dwukrotnie były aktualizowany, tj. w 1818 roku oraz 1823 roku.

Zapraszam na wykład Pana Adama A. Pszczółkowskiego pt. "Szlachectwo polskie – uwagi i przyczynki", który odbył się w Warszawie 23 marca br.

Pamiętacie ks. kanonika Albina Żmijewskiego, o którym pisałem w ubiegłym roku? Teraz odnalazłem kolejny materiał, który przybliży nam posługę księdza na probostwie w Szelkowie. Przypomnę, że objął je w lutym 1897 roku i zapisał się jako pierwszy budowniczy nowego kościoła. Jego budowę ukończył kolejny proboszcz, ponieważ w 1901 roku ks. kanonik Albin Żmijewski został przeniesiony i objął probostwo w Krzynowłodze Małej. Nową świątynię w Szelkowie konsekrowano 6 lat później, a przetrwała jedynie do 1944 roku, kiedy to wojska niemieckie całkowicie ją zniszczyły.

Pan Adam A. Pszczółkowski zaprezentował na Forum Członków ZSzP treść dokumentu z 1707 roku, pochodzącego z Ksiąg Ciechanowskich Grodzkich Wieczystych. Dokument ten przesuwa o dwa pokolenia w przeszłość znanych nam/udokumentowanych dziedziców Żmijewa Kościelnego. Wymienia Macieja Żmijewskiego - żyjącego w II połowie XVII w. oraz jego synów Walentego i Pawła:

1707, CGW. sygn.106, k.424; #Walenty Żmijewski, syn +Macieja de Żmijewo Kościelne w imieniu swym i swego brata Pawła Żmijewskiego ceduje Janowi Kuklińskiemu, stolnikowi ciechanowskiemu, dziedzicowi na Kuklinie 60 złp., zapisanych przez +Jana Żmijewskiego jego ojcu tytułem zastawu w aktach ziemskich raciążskich w 1664 r. na wsi Żmijewo-Bielskie.

Powracam do opisywanej już w serwisie postaci Pawła Henryka Żmijewskiego (*1788) dicti Kuc, s. Wawrzyńca, za sprawą odnalezionego dokumentu z 1827 roku, a pozostającego w zasobach AP w Olsztynie. Jest to akt urodzenia jego córki Karoliny sporządzony w jęz. polskim przez plebana w Grzebsku [wcześniejsze akty z tej parafii  sporządzane były po łacinie] i zawierającym ważną informację. Jak się okazało Paweł Żmijewski był posesorem zastawnym [zastawnik] części na Kruszu. Inaczej mówiąc, był posiadaczem/dzierżawcą części ziemi w tej miejscowości - przekazanej w dzierżawę w zamian za udzielenie pożyczki. Był to praktykowany zwyczaj, że oddawano dobra w użytkowanie bez rozliczenia przychodów z tych dóbr do momentu zwrotu pełnej sumy, za którą majątek zastawiono. Paweł zamieszkał tam wraz z rodziną ok. 1816 roku. Tu na świat przychodziły kolejne jego córki, bo tylko nimi Bóg obdarzył Pawła i Jego małżonkę Józefę z Wąsowskich. Żmijewscy pozostawali w tej miejscowości przez co najmniej 12 lat, a przyczyny opuszczenia tej wsi należy upatrywać w śmierci jej właściciela i dziedzica Jakuba Kruszewskiego (*1772) h. Abdank , s. Adama i Zofii z Sampławskich h. Korczak. Był on żonaty z Petronelą z Krajewskich. Warto w tym miejscu dodać, że w 1821 roku oboje podawali do chrztu  Ludwikę, a w 1827 roku ww.Karolinę -  córki Pawła i Józefy Żmijewskich. Z początkiem grudnia 1828 roku umiera Jakub Kruszewski, a jego rodzina w 1829 roku wypowiada umowę dzierżawy, prawdopodobnie mieli inne plany co do całości dóbr Krusze. Żmijewscy z dziećmi [a także z pieniędzmi z zastawu ;-)] powracają do Korzybia na przełomie 1829/30 roku, gdzie Paweł i Józefa pozostają tu aż do śmierci.

Kolejne uzupełnienie do „Historii Naszych Rodów…” [s. 157- 159].  W 1879 roku Edmund i Emilia ze Żmijewskich Bętkowscy mieszkają w Warszawie na Nowym Świecie [parafia Św. Krzyża]. Tu, 13 lipca na świat przychodzi ich kolejny syn - Stanisław Władysław Antoni. Jego chrzest odbył się dwa lata później, tj. w 1881 roku. Rodzice wykształcili go na ekonomistę i zawodowo pracował jako księgowy. Przed 1912 rokiem Emilia ze Żmijewskich zostaje wdową.  Jej syn Stanisław W. A. żeni się w tym czasie z panną Janiną Kotowską, córką Wiktora Sykstusa i zmarłej już Stanisławy Szuster.

Kolejne odkrycie! Podczas zwiedzania mławskiej świątyni w jej przedsionku natrafiłem na pamiątkową tablicę poświęconą Proboszczom kościoła pw. Św. Trójcy w Mławie, a ufundowaną przez parafian w 2010 roku. Odnalazłem na niej dwóch duchownych pochodzących ze Żmijewa.

Ks. Krystyn ze Żmijewa, syn Włosta. Jego ojciec był założycielem działu Włosty w okolicy szlacheckiej Żmijewo [obecnie Żmijewo Gaje]. Krystyn zapisał się na Uniwersytet Krakowski w 1485 roku, a w 1488 roku uzyskał tytuł bakałarza sztuk wyzwolonych. Pełnił obowiązki notariusza [1497; 1512]. Zapewne, dzięki stryjowi Marcinowi ze Żmijewa kanonikowi pułtuskiemu szybko piął się w hierarchii kościelnej i przed 1537 rokiem był już proboszczem kościoła Św. Trójcy w Mławie. Rektor szkoły Św. Jana w Warszawie „rector scole Varszoviensis”. [zobacz także wpis w Kalendarium pod datą 22 maja 2016 roku]

Ks. Jan ze Żmijewa, syn Trojana – wikariusz w Żmijewie [1519], gdzie prawdopodobnie współpracował z plebanem Walentym. Następnie, przed 1542 rokiem, został proboszczem Kościoła Św. Trójcy w Mławie.

Pierwotna świątynia pochodziła z 1429 roku, którą w 1477 roku zastąpiła kolejna- pobudowana w stylu późnogotyckim. W niej posługiwali księża Żmijewscy. „… Była to świątynia jednonawowa, z węższym prezbiterium, orientowana, posiadająca dwie kaplice – północną oraz południową (otwartą do wnętrza kościoła, dobudowaną do nawy na początku XVI wieku). Obiekt posiadał dwa wejścia: główne od strony zachodniej oraz boczne od strony południowej. W dniu 23 listopada 1662 pożar niemal całkowicie zniszczył budynek, z którego pozostały jedynie fundamenty …”*.

*R. Zaborowski, „Kościół parafialny pw. Św. Trójcy w Mławie…”, [w:] Ziemia Zawkrzeńska Tom XIX, Mława 2015, s. 305-306.

Odnalazłem krótką wzmiankę o Krystynie de Żmijewo w książce Antoniego Karbowiaka „Dzieje wychowania i szkół w Polsce, Tom III – Okres przejściowy od 1433 do 1510 roku”, Lwów- Warszawa- Kraków 1923. Opracowanie powstało z pośmiertnego rękopisu autora, które wydał Alojzy Wanczura. Autor wymienia Krystyna w kontekście szkół działających przy kolegiatach.

Po wielu latach poszukiwań udało mi się ustalić miejsce i datę śmierci Mikołaja Żmijewskiego dicti Kuc* (s. Wojciecha). Mikołaj zmarł 15 maja 1923 roku we wsi Chrościce- Łyczki należącej do parafii w Sońsku. Przeżył blisko 90 lat, był bodaj najbardziej długowiecznym członkiem tej gałęzi rodu Żmijewskich! Przypomnę, że urodził się 6 grudnia 1833 roku w Dzierżanowie – parafia Jadów. Stąd zapewne na chrzcie otrzymał imię Mikołaj! Był dwukrotnie żonaty- po raz pierwszy z Aleksandrą Zuzanną Lipską h. Grabie (*1833 +1897), a jego drugą żoną była Marcyjanna Milewska h. Ślepowron (*1867 +1901). Zawodowo pełnił funkcję Ekonoma w majątkach: Kuleszka- Zalezie, Magnuszewo Wielkie** oraz Kołaczków**.

*to mój 2xpradziadek

**folwarki należące do Krasińskich h. Ślepowron

“... Powstali wszyscy, póki nie usiędzie

Pan vicesgerent, mecenas dysputy.

Sławny to mędrzec i pilny w urzędzie;

Wziął kunią szubę i czerwone buty.

Dalej ksiądz proboszcz w rysiej rewerendzie

Dalej ojcowie, co czynią zarzuty ...”*

Znalazłem ciekawą informację dot. Leonarda Żmijewskiego – podpiska nurskiego**. Sprawa działa się w 1495 roku przed sądem biskupim w Warszawie – pomiędzy rzeczonym Leonardem, a Maciejem Baryczką – altarystą kolegiaty św. Jana. Powództwo dotyczyło braku zapłaty za „kunią szubę”***, tj. kwoty 17 florenów.

Wygląda na to, że to nasz rodowiec był dłużnikiem, a kunia szuba była jego prezentem dla samego księcia mazowieckiego Konrada III Rudego „pro domino duce Conrado per eum emptum”?

Konrad III Rudy (*1447/48  +1503); książe czerski, liwski, warszawski, nurski, łomżyński, ciechanowski, różański, zakroczymski i wyszogrodzki w latach 1454-1471 razem z braćmi (do 1462 regencja), książę płocki, wiski i płoński, oraz pan Zawkrza w latach 1462-1471, w wyniku podziału od 1471 książę czerski i liwski, w latach 1474-1489 i od 1495 ponownie wyszogrodzki, od 1484 zakroczymski, od 1488 nurski, od 1489 warszawski.

Jeszcze krótkie wyliczenie. Jeśli spór dotyczył powyższych florenów, to przyjmujemy:

• 17 florenów x 3,5g= 59,5g (waga złota)

• 59,5g x 160,00 PLN (`cena złota za 1g)= 9520,00 PLN

Faktycznie, prezent wart samego księcia!

*Ignacy Krasicki, "Monachomachia", Pieśń IV.

**Alina Wawrzyńczyk, Andrzej Sołtan, „Warszawa XVI-XVII wieku, Tom 2”, PWN, 1977

***Obszerne okrycie wierzchnie, używane na obszarze Rzeczypospolitej w okresie od XV do XVII wieku. Szuba była robiona z adamaszku bądź sukna. Miała rękawy i futrzany kołnierz. Ponadto podbita była futrem. Charakterystyczne było, iż szuby nie zapinano.

W 1700 roku, Król Polski August II jako patron i kolator kościoła w Tymbarku prezentował Dziekanowi Katedry Krakowskiej- Gasparowi z Cieni Cieńskiemu h. Pomian (*1635 +1703), na parafię w Tymbarku czcigodnego księdza Stanisława Żmijowskiego, pochodzącego z diecezji krakowskiej. Ks. Stanisław miał objąć parafię po zmarłym poprzedniku - czcigodnym ks. Stanisławie Gościewicz.

Kościół w Tymbarku, był wówczas drewnianą świątynią pod wezwaniem Narodzenia NMP, której metryka wykraczała poza 1596 rok. Świątynia posiadała trzy dzwony, a we wnętrzu kościoła były trzy murowane ołtarze. Dookoła niej znajdował się cmentarz grzebalny. W takiej formie kościół przetrwał do 1824 roku, kiedy to pobudowano nową, murowaną świątynię.

Dotarłem do dokumentu z 1539 roku, który wnosi nieznane dotąd informacje o Leonardzie Żmijewskim, podpisku nurskim [opisanym wyżej w kalendarium]. Z treści zapisów w Metryce Koronnej dowiadujemy się, że Leonard był synem Włosta de Żmijewo. Ponadto, już w 1502 roku dziedziczył w Żmijewie– Mancz, w powiecie ostrołęckim  - po zmarłym stryju Janie, synu +Jakuba. Te postacie również już opisywałem w minionych latach. Poniżej zamieszczam prawdopodobną genealogię Leonarda Żmijewskiego h. Bolesta:

1. Trojan de Żmijewo h. Bolesta [synowiec Bienia – pierwszego znanego dziedzica dóbr Żmijewo; Samodzielny dziedzic wsi Kurpie]

1.1. Wawrzyniec [dziedzic wsi Kurpie; przyjmuje nazwisko Kurpiewski]

1.2. Mikołaj [dziedzic wsi Kurpie; przyjmuje nazwisko Kurpiewski]

1.3. Jakub [Nadbor] (+1475)

1.3.1. Wojciech

1.3.2. Jan (+ ok. 1502)

1.3.3. Nadbor

1.3.3.1 Marcin [absolwent Wydziału Sztuk Wyzwolonych Uniwersytetu Krakowskiego]

1.3.4. Włost

1.3.4.1. Krystyn [absolwent Wydziału Sztuk Wyzwolonych Uniwersytetu Krakowskiego]

1.3.4.2. Jan [wraz z bratem Krystynem zapisał się w 1485r. na Uniwersytet Krakowski]

1.3.4.3. Stanisław

1.3.4.4. Leonard

Metryka Koronna 139 - Księga wpisów podkanclerza Jana Tarnowskiego z 1595 roku zawiera ciekawy dla nas wpis dokonany na Sejmie 3 marca tego roku. Król Zygmunt III Waza potwierdza nim, że do akt kancelarii został wniesiony odpis z akt grodzkich ciechanowskich z 5 grudnia 1594 roku z podpisem i pieczęcią [niestety nieczytelną na zdjęciu] Walentego Żmijewskiego, podstarościego ciechanowskiego potwierdzający nobilitację Jana Modesta i Jerzego Idzikowskich [zrodzonych z rodziców plebejuszy] z herbem trzy kroje z różą, pospolicie zwanym Rolicz. Poniżej prezentuję podpis wraz z pieczęcią Walentego Żmijewskiego złożony pod dokumentem w Ciechanowie w 1590 roku, a wniesionym do Trybunału Koronnego Lubelskiego.

Seminarium Papieskie w Wilnie powstało w 1583 roku, kiedy to 5 lutego - papież Grzegorz XIII wydał Bullę erekcyjna wileńskiej uczelni. Dokument ten zakładał, że w seminarium miało się wychowywać corocznie dwudziestu alumnów pochodzących z państwa Moskiewskiego i Rusi. Jednak występujące okoliczności sprawiały, że bardzo różnie wyglądało to w poszczególnych latach, bowiem wśród absolwentów odnajdujemy Szwedów, Finów, Norwegów, Duńczyków, Węgrów, Chorwatów, Niemców czy Szkotów!  Alumni przebywali w seminarium ok. 6-7 lat, gdzie pobierali nauki na studiach filozoficznych, teologicznych i humanistycznych. Kształcił się tu w początkach XVIII wieku Jan Żmijowski (* ok. 1710), który w 1731 roku uzyskał stopień bakałarza filozofii i nauk wyzwolonych. Alumni nie byli zobowiązani do przyjmowania święceń kapłańskich, ponieważ ważnym także było przygotowanie gorliwych ludzi świeckich. A jak było z naszym rodowcem?

Kilka słów o najstarszych śladach po Żmijewskich na terenie parafii w Szreńsku (Srzensk) w dekanacie szreńskim, w diecezji płockiej. Interesujące nas zapisy odnajduję wśród najstarszych, zachowanych metryk z przełomu XVII/XVIII wieku. Najstarszy pochodzi z „Księgi zaślubionych” przechowywanej w Archiwum Diecezjalnym w Płocku - dokument dotyczy zawarcia związku małżeńskiego z 16 czerwca 1682 roku, pomiędzy Andrzejem Żmijewskim, a Marianną Nadratowską z Nadratowa. Panna młoda pochodziła z gniazdowej miejscowości rodu Nadratowskich herbu Rawicz – gdzie już w 1552 roku Stanisław i Jakub opłacają z niej pobór. Niestety rodzina nie utrzymała tej własności i już pod koniec XVIII wieku Nadratowo przeszło w ręce Józefa Kamińskiego herbu Rawicz – stolnika nurskiego.

Kolejny dokument, datowany na 26 grudnia 1690 roku, dotyczy chrztu świętego, który przyjęła Anna Żmijewska, córka Macieja i Barbary [z Mostowskich ?] – pochodzących z Pączkowa. Mostowscy skoligaceni z Kamińskimi, także na ich rzecz utracili Pączkowo. Natomiast w 1739 roku odnajduję potwierdzenie  zawarcia związku małżeńskiego pomiędzy Antonim Żmijewskim pochodzącym ze Żmijewa- Pąk, a Heleną Olszewską ze wsi Bonkowo Podleśne.

„Poczet Rodów w Wielkim Księstwie Litewskim w XV i XVI wieku” Adama Bonieckiego wymienia Jana, Jarosza i Stanisława – synów Jana Żmijewskiego bojara wołkowyskiego. Boniecki przytacza o nich wzmiankę za tzw. Metryką Litewską, a pochodzącą z 1552 roku. Zapis dotyczy procesu jaki prowadzili Żmijewscy z Łukaszem Darowskim (s. Stanisława) dworzaninem królewskim, jego żoną Dorotą oraz córką  Barbarą – o dobra Horodyskie.

Po wielu latach dotarłem do (podobno „nieistniejącej”) księgi zmarłych z lat 1776- 1825 parafii żmijewskiej! Chcę podzielić się z Wami nowymi ustaleniami, a poczynionymi na jej podstawie. Po pierwsze, odnalazłem akty zgonu dwójki najstarszego potomstwa Wawrzyńca Żmijewskiego dictus Kuc i jego żony Małgorzaty- dziedziców z Korzybia. Tu bardzo ważna informacja – akt zgonu spisany w 1780 roku wyraźnie mówi o dziecku płci męskiej, a wiec nie córka Joannna, a syn Jan był pierwszym ich dzieckiem. Osoba(y) sporządzające „Sumariusz” błędnie spisały/ przetłumaczyły imię zmarłego dziecka (łacina) i przy tej okazji zmieniły jego płeć! Serdecznie dziękuję Panu Adamowi A. Pszczółkowskiemu*, który na Forum Członków ZSzP dokonał przekładu poniższych łacińskich zapisów.

„Korzybie - Roku jak wyżej, dnia 28 maja. Zmarło dziecię imieniem Joannem (poprawione na Joannes) urodzone miesiąca i dnia tegoż, Szlachetnych Wawrzyńca i Małgorzaty Żmijewskich, prawych małżonków, syn. Pochowany na cmentarzu”*

„Nieistniejąca” księga zawiera także akt zgonu samego Wawrzyńca z 1796 roku, oto jego treść:

„Wieś Korzybie- Roku 1796 dnia 28 lutego zmarł Szlachcic Wawrzyniec Żmiejewski zwany Kuc. Sakramentami pokuty, eucharystii i ostatniego namaszczenia zaopatrzon. Pochowan na cmentarzu, lat 60.”*

Wpis zawiera orientacyjny wiek zmarłego, dzięki któremu możemy datować narodziny Wawrzyńca na 1736 rok. Odnajduję tam także akt zgonu Małgorzaty, która po śmierci męża wychodzi za Jana Nosarzewskiego (w 1797 roku) i już rok później umiera:

„Wieś Korzybie- Roku 1798 dnia 20 sierpnia zmarła Urodzona Małgorzata Żmijewska (po czym na nazwisku nadpisane Zakrzewska [RŻ: zapewne Nosarzewska]). Sakramentami pokuty, eucharystii i ostatniego namaszczenia zaopatrzona. Pochowana na cmentarzu. Wieku swego lat 45. Z powodu choroby obstrukcji (zablokowania?) postradała swe życie.”*

Dzisiaj chciałbym nawiązać do opracowania „Rejestr pospolitego ruszenia powiatu ostrołęckiego z 1621 roku”, którego autorem jest Pan Adam Dobkowski. Niniejsza praca powstała na podstawie oryginalnego rękopisu z 20 października 1621 roku, przechowywanego obecnie w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Przyczynkiem do opisanych wydarzeń była wojna, która wybuchła w 1620 roku pomiędzy Rzeczpospolitą, a Imperium Osmańskim (armia turecka wraz z wojskami tatarskimi). W bitwie pod Cecorą wojska polskie pod dowództwem Żółkiewskiego zostały pobite, a sam hetman wielki koronny w niej zginął. Sejm uchwalił zwołanie pospolitego ruszenia wedle starych praw, tj. z każdych 10 włók ziemi należało wystawić 1 jeźdźca w pancerzu, a drobniejsi właściciele – jednego człowieka z szablą. Na koniec trzech najmniej zamożnych- jednego. Towarzyszyły temu dodatkowe obciążenia finansowe, co dla większej części szlachty było dużym wyzwaniem, z którym nie wszyscy sobie radzili.

W 1621 roku Turcy, pod dowództwem samego sułtana Osmana II, rozpoczęli oblężenie chocimskiej twierdzy, w trakcie którego zginął jej dowódca hetman wielki litewski Jan Karol Chodkiewicz. Szlachta, w ramach pospolitego ruszenia, miała udać się z odsieczą oblężonym. Jej koncentracja miała mieć miejsce pod Lwowem z początkiem października 1621 roku. Jednak dopiero w połowie tego miesiąca pod miastem stanęła między innymi szlachta mazowiecka z Powiatu Ostrołęckiego. Udziału w walkach już nie wzięli z powodu podpisania 9 października traktatu pokojowego, który dał wojskom Rzeczypospolitej „taktyczne zwycięstwo”. W rzeczonym popisie szlachty powiatu ostrołęckiego odnajdujemy także Żmijewskich:

"Regestr Powiatu Ostrołęczkiego Dnia 20 Octobra Roku 1621. podług uniwersału Krola Je[go] M[iłoś]ci wciągnieniu pospolitego ruszenia na zwraczanie danego, miedzi Potarzinem a Suszą pod Bełzem  popisany w taki sposób (…):

• P Jan Żmiiewski kon iedeń
• P Stanisław Żmiiewski kon iedeń
• P Gaspar syn Matisow Mierzeiewski z Jank od oyca y od Calixtego s sablą y siekierką z dobr dziedzicznich y Arendy od Żmiiewskey z Jank maiączey
• P Wawrzyniec Żmijewsky od siebie y Andriana Zagrob Żmiewa s sablą
• P Jacob przesłego Troiana z Zmiewky Zagrob od siebie y od Floriana Woyciechowego Zagrob s sablią y siekierką".

Serdecznie dziękuję Panu Adamowi Dobkowskiemu za udostępnione materiały do publikacji i zapraszam do odwiedzin serwisu internetowego, którego jest autorem – a poświęconego szlachcie północnego Mazowsza!

Krótkie uzupełnienie do wpisu z 3 czerwca br., a dot. Ks. Krystyna Żmijewskiego. Informacje o nim zawarte na tablicy w mławskiej farze - potwierdzają to zapisy w "Matricularum Regni Poloniae summaria... z lat 1533-1548; Cz. IV, Vol. 3", wyciągnięte z Metryki Koronnej powstałej za panowania króla Zygmunta I Starego. Poniższego wpisu dokonano 9 listopada 1537 roku. Traktuje on o objęciu mławskiej parafii przez Jana z Ciechanowa po Krystynie Żmijewskim.  Być może powyższa zmiana na probostwie podyktowana była śmiercią Krystyna? Czyli rok 1537 moglibyśmy uznać za rok jego zgonu! Nie pozostaje nic innego jak odnaleźć oryginalny wpis w ww. Metryce Koronnej.

Dzięki uprzejmości Pana dra Tomasza Jaszczołta wyjaśniła się sprawa losów ks. Krystyna Żmijewskiego. Treść wpisu w Metryce Koronnej z 1537 roku - mówi o zmianie beneficjów „… Krystyn poszedł z Mławy do Ciechanowa, a Jan do Mławy, obaj na plebanów. A zatem Krystyn potem jeszcze żył” [Forum Członków ZSzP: „Żmijewscy z parafii żmijewskiej”]. Ciechanowska Fara, do której trafił ks. Krystyn, to świątynia późnogotycka- pochodząca z przełomu XV / XVI wieku. Jej budowę ukończono w 1525 roku, a konsekracji kościoła dokonał w 1551 roku biskup płocki Andrzej Noskowski. Nasuwa się tu kolejne pytanie, czy plebanem był wtedy nadal ks. Krystyn Żmijewski?

Część II wykładu Pana Adama A. Pszczółkowskiego pt. "Szlachectwo polskie – uwagi i przyczynki", który odbył się w Warszawie 5 grudnia br.

Zapraszam na pierwszy odcinek "Mazowieckich wici", których autorem jest Pan Adam Dobkowski - prowadzący serwis "Szlachta północnego Mazowsza".