Kiedy i skąd pojawili się Żmije[o]wscy* na terenie województwa kijowskiego? Pod koniec XVI wieku przybyło na północną Kijowszczyznę wiele „szczeropolskich” rodzin. Nasi rodowcy przybyli tu najprawdopodobniej z Wołkowszczyzny i są potomkami Jana Żmijewskiego [wpis w Kalendarium z 29.X.2017]. Z początkiem XVII wieku odnajdujemy informację o Żmijewskich h. Ślepowron, którzy posiadają: w 1613 roku - Czyhiry koło Iskorości na Uży (powiat owrucki), w 1624 roku –potwierdzeni są jako dziedzice wsi Kuchary nad dolną Teterwią i w 1628 rok posiadali Karhaszyn na Zdwiżu koło Różowa. [Źródła Dziejowe, Tom 22, 1892r.] Inne źródło podaje, że Kar[h]aszyn był w rękach Żmijowskich już od 1624 roku, kiedy to nabyli te dobra od Mikołaja Radzymińskiego.

Jak opisuje Aleksander Jabłonowski w Źródłach Dziejowych, T. 22”- Żmijewscy należeli tu do znaczniejszych rodów! Przybywając na wschodnie ziemie Rzeczypospolitej pozbawione świątyń rzymskokatolickich – zaczęli uczęszczać do tamtejszych świątyń prawosławnych. Już na przełomie XVI/XVII wieku wśród szlachty prawosławnej na Kijowszczyźnie odnajdujemy Jana Żmijowskiego [1596] oraz Wacława Żmijowskigo [1624]. Ten ostatni, to zapewne łowczy powiatu kijowskiego [1630], który mógł pełnić ten urząd już z początkiem XVII wieku, kontynuując urzędowanie aż do śmierci, tj. przed +1645. To on w 1618 roku, bierze udział w sporze o dobra Pininzewicze wraz Jadwigą Odrzywolską i Heleną Niemściną z powództwa Hieronima [podkomorzego mozyrskiego] oraz Krzysztofa, Adama i Jana Piotrowiczów [s. Piotra] kniaziów Żyżymskich. Ww. Jadwiga i Helena, to córki zmarłego (+1599 rok) księcia Kiryka Różańskiego h. Własnego-  atamana zaporoskiego [1588], brał udział między innymi w tłumieniu powstania kozackiego w 1596 roku.

To już znani nam z wcześniejszych wpisów- Żmije[o]wscy, których odnajdujemy tym razem w "Imiennym spisie osób, które w pierwszych ośmiu latach panowania króla Stanisława Poniatowskiego [1764-1772] w rządzie lub przy administracyi Rzeczypospolitej udział brały".  Byli oni urzędnikami ziemskimi i grodzkimi w WXLit. Dodam jedynie, że Antoni pełnił urząd "Mostowniczego Powiatu Wiłkomirskiego".

Kto mógłby się spodziewać, że dane które posłużą w badaniu genealogii rodu można odnaleźć nawet w zachowanych kościelnych brudnopisach! Pleban ze Żmijewa wykorzystał je, tak jak w poniższym przypadku, do wyklejenia/ wzmocnienia okładki księgi metrykalnej*!

Powyższy wpis, dzisiaj już słabo widoczny, dotyczy rodziny Walentego Żmijewskiego o przydomku Chmiel ze wsi Żmijewo- Gaje. Walenty urodził się w 1767 roku, a jego rodzicami byli: Michał Żmijewski dictus Chmiel [w 1775 roku opłaca dziesięcinę snopową ze wsi Żmijewo- Gaje] i Jadwiga. Historia rodziny Walentego rozpoczyna się w 10 lipca 1792 roku, kiedy to w żmijewskim kościele Walenty żeni się z Marianną Krajewską pochodzącą ze wsi Żmijewo- Kuce.

Notatka pochodzi zapewne z okresu kolędowego, z przełomu 1804/1805 roku [na tej samej karcie znajduje się także notatka sporządzona przez plebana opatrzona datą 5 kwietnia 1805 roku] i wymienia: Walentego Żmijewskiego oraz jego małżonkę Mariannę, a także dzieci: córki Zuzannę i Franciszkę oraz syna Jana. Na końcu dopisana została kolejna Franciszka – była ona służącą w domu Żmijewskich. Po latach możemy zestawić pełną rodzinę Walentego i Marianny:

• Zuzanna (*1802 Gaje)
• Franciszka (b.d.)
• Jan (*1803 Gaje  +1804 Gaje)
• Andrzej (*1805 Gaje  +1808 Gaje)
• Katarzyna (*1809 Gaje)

W 1817 roku Żmijewscy wydają za mąż córkę Zuzannę, za Dionizego Humięckiego – dziedzica części w Zakrzewie Małym (parafia Łysakowo). Wspólnie doczekali się szóstki potomstwa: Apolonia (*1819 +1831), Wawrzyniec (*1821), Wojciech (*1823), Florian (*1825 +1831), Antoni (*1828 +1831), Franciszek (*1831). Dionizy umiera w 1831 roku, tak jak trójka jego dzieci! Dwójka dzieci umiera tego samego dnia [22 VIII], a kolejnego [23 VIII] ich ojciec? Czy to wynik epidemii, a może była inna przyczyna tej tragedii? W rozwikłaniu tej zagadki nie pomaga wpis dokonany przez ówczesnego plebana: „… o której śmierci naocznie nie przekonaliśmy się, gdyż na polu Zakrzewa Małego pochowany(-ana) został(a) …” ?! Śmierć trzeciego dziecka- Antoniego, nastąpiła 9 września i dokument kościelny jest pozbawiony powyższej, tajemniczej klauzuli!

W 1822 roku umiera Marianna, owdowiały Walenty już dwa lata później żeni się ponownie, tym razem z wdową po Macieju Bober z Bołąk- Franciszką z Kocięckich. Żyją wspólnie przez kolejnych 18 lat. Walenty umiera w 1842 roku na swoim dziedzictwie w Żmijewie- Gajach. Po jego śmierci w 1845 roku, za mąż wychodzi ponownie jego córka Zuzanna, tym razem za Feliksa Jeleńskiego z Zakrzewa Małego.

 *Księga „Akta Zaślubionych USC Gminy Żmijewskiej 1808-1810; dopisek sporządzony przez ks. Bernarda Załuskiego”

To jeden z najstarszych zachowanych zapisów potwierdzających imiona dziedziców ze Żmijewa. Poniży wpis zachował się w mazowieckich księgach sądowych: „Księga Ziemska Płońska”, a został sporządzony 6 października 1411 roku: „Andrzej de Zeromino i Stanisław de Drozdowo zaświadczają, że Dobiesław de Sokolniki scedował Butkowi, Trojanowi i Mieczkowi wszystkim de Zmijewo służący mu zastaw na części dóbr Olszewo za 50 kop groszy” [tłum. Adam A. Pszczółkowski; Forum Członków ZSzP].

Wracamy do ziemi wiskiej! Początki wsi Dybła sięgają drugiej połowy XV wieku, wtedy to w 1471 roku książę mazowiecki Janusz II nadaje kasztelanowi wiskiemu Janowi z Lipy i z Gumowa h. Pobóg - 30 włók ziemi nad rzeką Dybła i puszczą o tej samej nazwie [zaliczana jest do nazw jaćwieskich]. W 1484 roku wieś powiększyła się o kolejne nadanie, tym razem 5 włók. Potomkowie Jana przyjęli nazwisko Gumowski i byli właścicielami dóbr Dybła prawie do końca XVI wieku – potwierdzeni są jeszcze w 1581 roku. Zapewne jeszcze przed końcem tego stulecia wieś przechodzi w ręce Żmijewskich h. Bolesta, a dokładnie rzecz ujmując w ręce Pawła, który już w 1591 roku potwierdzony jest jako podpisek grodzki wąsoski, a następnie: poborca ziemi wiskiej, podstarości wąsoski i podsędek ziemi wiskiej. Żmijewscy utrzymali te dobra przez blisko 300 lat.

To właśnie na ich terenie w 1847 roku Feliks Żmijewski wraz z małżonką Adelajdą z Dzimińskich fundują kaplicę, która zachowała się do naszych czasów, a dzisiaj chciałbym przybliżyć jej obecny wygląd w fotorealacji [za fotografie serdecznie dziękuję Adamowi Dyduchowi.]. Oczywiście, obiecuję, że do dóbr Dybła - po raz kolejny, niebawem powrócimy!

Archeologiczne skarby Zawkrza! Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej w Mławie zaprasza na czasową wystawę, na której prezentuje między innymi artefakty pochodzące z najnowszych odkryć. Badania archeologiczne, prowadzone przez pracowników muzeum, doprowadziły do pozyskania wielu wspaniałych eksponatów. Przypomnę, że na stałych wystawach obejrzycie także artefakty pochodzące ze Żmijewa! Zapraszam na krótką wizytę w muzeum przygotowaną przez Mławski Tygodnik Telewizyjny.

W serwisie poświęconym „Szlachcie północnego Mazowsza”, ukazało się opracowanie autorstwa Pana Adama Dobkowskiego dotyczące „Pogłównego powiatu ostrołęckiego 1673 roku”. Odnajdujemy w nim Żmijewskich we wsi Żmijewo- Zagroby w parafii Piski:

• Szlachetny Stanisław niegdy Wojciecha Żmiiewskiego od siebie, żony, wyrobnika (1 zł 15 gr)

• Szlachetny Piotr Żmiiewski od siebie, żony, dwóch synów, wyrobnika, bronownika, pasterza (4 zł 15 gr)
• Szlachetny Benedykt Żmiiewski od siebie, żony, dwóch sióstr (2 zł 15 gr).

Czwarty dział w tej wsi należał do Wielmożnego Maxymiliana Łady, który opłacał pogłówne od siebie, żony, dwóch służących, dwóch wyrobników, pasterza, a także od czterech poddanych z żonami, dwóch służących, dwóch synów (17 zł). Żmijewo- Zagroby, to nazwa ukształtowana zapewne dopiero w XVII wieku ale jej początki sięgają XV wieku. Oto w 1425 roku książę mazowiecki Janusz I Starszy sprzedaje rycerstwu 10 włók w lesie Mancz, gdzie założono nowe wsie: Łady, Mancz [później Żmijewo- Mancz], Stylągi, Szkarłupy, Trojany, Zaorze oraz Załuski. Część z nich otrzymała nazwę na pamiątkę opuszczonych przez rycerzy swoich gniazd rodowych na zachodnim Mazowszu – do takich wsi należało Żmijewo. Aby zapanować nad nazewnictwem wsi w aktach prawnych, w licznych wpisach w księgach ziemskich, w rejestrach podatkowych i później w aktach hipotecznych [gdzie występowało kilka nazw dla jednej wsi], stąd w ziemi łomżyńskiej, jak w ogóle na wschodnim Mazowszu- powstały nazwy wieloczłonowe, jak np. Żmijewo-Mancz. Nowa nazwa - zazwyczaj rodowa [Żmijewo] - stała się nazwą pierwszą, a nazwa poprzednia [Mancz], wymieniona w dokumentach lub określająca położenie osady w pierwszych latach jej istnienia przeszła na drugie miejsce. Czyniono tak, aby utrzymać więź między nazwą nową a starą, wymienioną w dokumencie nadania lub sprzedaży.

Tak jak wymarła część rodów, pochodzących od pierwszych osadników, tak też nie wszystkie wsie w ziemi łomżyńskiej założone w XV w. przetrwały do dnia dzisiejszego. Około 40 wsi w następnych wiekach zanikło z różnych przyczyn, m. in. z powodu wymarcia rodu wieś zamieszkującego, zniszczenia wsi w czasie najazdu szwedzkiego, przez zarazę, lub w wyniku wykupienia przez zamożnego sąsiada. Jedne wsie zostały zamienione w pola folwarczne, inne w całości lub w części weszły w grunta lub lasy sąsiednich wsi. Niektóre zanikły przez scalenie z inną wsią. Nie istnieją m. in. Szkarłupy-Mancz k. Żmijewa [-Mancz]. Jedne z tych wsi przestały istnieć między XVI a XVIII a inne dopiero w XIX wieku*. Poniżej przedstawiam proces kształtowania się nazwy wsi Żmijewo- Zagroby na przestrzeni wieków:

• 1476, 1475 Żmijewo [-Mancz]; [występuje Jan de Smyewo h. Bolesta]
• 1496, 1509 [Żmijewo-] Mancz; [występuje Jan Smygevsky de Mancz h. Bolesta]
• 1578 Żmijewo- Mancz [2 działy, 6 ½ łana, największy 3 ½ łana]
• 1621: Żmijewo [Żmiewo/Zmiewky]- Zagroby; [cztery działy należące wyłącznie do Żmijewskich]
• 1673: Żmijewo [Zmiiewo]- Zagroby; [parafia Piski, 4 działy, w tym 3 należące do Żmijewskich]
• 1784: Żmijewo- Milon [Milan]; [parafia Piski Małe, 6 działów już bez Żmijewskich]
• 1827: Żmijewo- Zagroby [3 domy, 28 mieszkańców] oraz Żmijewko [6 domów, 38 mieszkańców]
• 1846: Żmijewo- Zagroby [gmina Łosie]
• 1876: Żmijewo [-Zagroby] i Żmijewko [wg Zygmunta Glogera]
• 1891: Żmijewo- Zagroby [4 działy, 36 ha] oraz Żmijewo- Mancz [7 działów, 149 ha]
• 1936: Żmijewo oraz Zagroby- Żmijewek [Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 24.03.1936 roku - likwidujące gminę wiejską Piski i włączenie miejscowości do gminy w Troszynie; powiat ostrołęcki, województwo białostockie]
• 2018: Żmijewo- Zagroby, [czy powstałe ze Żmijewa-Mancz?]: Żmijewek- Szlachecki oraz Żmijewek- Włościański; [wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie ostrołęckim, w gminie Troszyn].

*Do napisania artykułu korzystałem między innymi z opracowania Pana Jerzego Wiśniewskiego "Początek i rozwój nowego osadnictwa w ziemi łomżyńskiej w końcu XIV i w XV wieku".

Tym wpisem powracam do informacji zawartych w „brudnopisach i podręcznych notatkach” jakie sporządzali księża. W opisanym poniżej przypadku posłużyły one do wpisania aktu zgonu Szl. Józefa Żmijewskiego ze wsi Ż- Gaje do Ksiąg Metrykalnych. „Brudnopis” przynosi nam informacje o dacie i godzinie śmierci Józefa, tj. zmarł 24 lutego 1810 roku o godzinie 12. Podano wiek zmarłego [19 l.], a także imiona jego rodziców [s. Jana Żmijewskiego i Teresy z Pszczółkowskich]. Notatka zwiera również informacje o pozostawionej małżonce [Agnieszka ze Żmijewskich]. Pojawiają się tu także informacje o świadkach- osobach zgłaszających zgon i ich wieku [Walenty Żmijewski oraz Antoni Klicki].

Drugi tekst pochodzi z księgi zmarłych i zawiera informacje o tym, że zmarły zaopatrzony został sakramentami świętymi. Podaje także wiek zmarłego [19 l.] i przyczynę śmierci [suchoty]. Jak widzimy dopiero zestawienie tych dwóch zapisów ukazuje nam dość szczegółowy opis momentu śmierci Józefa. Dodam jeszcze, że oba zapisy sporządzone zostały przez plebana żmijewskiego  X. Bernarda Załuskiego.

Odnalazłem bardzo ciekawy wpis w Metryce Koronnej 61. Otóż w 1540 roku, na sejmie walnym w Krakowie, król Polski Zygmunt August nadaje przywilej na wójtostwo w Rudzie - Daćbogowi Żmijewskiemu, który prawdopodobnie jest tożsamy z Daćbogiem ze Żmijewa [ziemia zawkrzeńska] - potwierdzonym tam w 1519 roku. Przywilej upoważniał Daćboga do osadzenia wsi królewskiej przy rzece Dybła na nowym i surowym korzeniu, na 24 włókach oraz nadaniu  jej nazwy – Ruda. Przywilej gwarantował wsi prawo niemieckie, a Daćbog i jego potomkowie otrzymali wójtostwo wraz z 1 włóką ziemi oraz łąką. Do jego [ich] obowiązku należało między innymi stawianie się na każdą wyprawę wojenną wraz z inni wójtami z ziemi wiskiej. Do losów samego Daćboga Żmijewskiego powrócę niebawem- myślę, że udało mi się rozpoznać jego przodka oraz jego potomków- ale to już historia na kolejny wpis!

W Bibliotece Jagielońskiej w Krakowie przechowywany jest list Mikołaja Żmijowskiego herbu Ślepowron do Adama Michała Chmary herbu Krzywda. List został napisany w Wołczynie, prawie dokładnie 266 lat temu, tj. 23 kwietnia 1752 roku. Wołczyn, to miasto magnackie, które położone było w końcu XVIII wieku w hrabstwie wołczyńskim w powiecie brzesko litewskim- województwa brzesko litewskiego. Wnioskuję, że i Mikołaja posiadłość znajdowała się w tej miejscowości!

Odkrywają się kolejne karty rodzinnej historii. Dzięki wskazówce uzyskanej od Pana Roberta M. Mieczkowskiego h. Bończa mogę uzupełnić „Historię Naszych Rodów..”.  Oto na przełomie 1849/50 w dobrach Malinowo (parafia Jelonki) pojawia się mój 3xpradziadek Wojciech Żmijewski (*1796 +1879), gdzie zostaje zatrudniony jako Ekonom.

Dobra należały do Władysława hr. Łubieńskiego h. Pomian, a ród hrabiego znamy już z Okuniewa. W tym czasie posesorem dzierżawnym tych dóbr był Teodor Tadeusz Ostrowski (*1815). Stał się nim poprzez związek małżeński jaki zawarł w 1845 roku z Józefą Suchodolską, wdową po Janie Wawrzyńcu Suchodolskim (dzierżawcą wieczystym Nieskorzy – dóbr rządowych). Józefa była córką Józefa Mateusza (*1777 +1845) i Weroniki z Celińskich małżonków Kulesza – posesorów dóbr Malinowo. Czyżby stało się to za sprawą Franciszka Ostrowskiego, który w tym czasie był Ekonomem w tych dobrach? Teraz proszę o uwagę! Józefa urodziła się w Okuniewie w 1809 roku, a jak wiemy, od około 1820 roku mieszkał tam i pracował jako nauczyciel Wojciech Żmijewski! Józefa mogła być jego uczennicą, a sam Wojciech prawdopodobnie znał się z jej rodzicami. Czyli kluczem do tej historii jest Okuniew, miasto z którego znali się jej bohaterowie! Wojciech Żmijewski opuszcza Malinowo przed 1865 rokiem, ale w między czasie za jego to sprawą –  syn Mikołaj (*1833 +1923) podejmuje pracę jako Ekonom w dobrach Kuleszka, skąd pochodził mąż Józefy z Kuleszy – Teodor T. Ostrowski! Majątek Kuleszka był w rękach jego rodziców, tj. Jana i Magdaleny z Tyszków małżonków Ostrowskich – dziedziców tych dóbr wraz z przyległościami. Niestety, nie wiem dokładnie jak długo Mikołaj Żmijewski tam pozostawał- ale ten fakt jest już nam znany. Z całą pewnością pojawił się tam na przełomie 1855/56 roku, a opuścił te dobra w 1859 roku. Następnie, wakatujący etat Ekonoma, zajął Stanisław Kulesza – być może brat ww. Józefy? Z całą pewnością ktoś z rodziny!

Pozostajemy w kręgu najbliższej rodziny Wojciecha Żmijewskiego. Mogę dzisiaj uzupełnić informacje o jego najmłodszym dziecku. Władysław, bo takie imię otrzymał na chrzcie świętym, jak już wiemy urodził się w 1854 roku w Malinowie. Jego matką była druga żona Wojciecha – Apolonia z Ciecierskich. Po śmierci matki, Władysław wraz z ojcem i pozostałym przy nim rodzeństwem, ok. 1870 roku,  przenoszą się do Warszawy. W 1884 roku Władysław żeni się w Pałukach z panną Ludwiką Cichowską (*1866), c. Wincentego i Anny z Obidzińskich – dziedziców części Nieradowa.

Władysław odnalazł Ludwikę na terenie tej parafii zapewne za sprawą i przyczyną starszego, przyrodniego brata Mikołaja – który już w 1873 roku mieszkał w Kołaczkowie oraz starszej siostry Heleny ze wsi Łęki, gdzie jej mąż Konstanty Gajewski był Ekonomem. 

Powyższy zapis z 1701 roku potwierdza zakończenie sporu, jaki toczyli  pomiędzy sobą Szlachetni: Walenty Żmijewski i Marcjanna Glinojecka jego małżonka, a Andrzej Żmijewski z żoną Marianną Piotrowską. Strony kwitują się wzajem ze spraw i procesów sądowych z tytułu różnych pretensji, krzywd, szkód  - jak i z wszelkich protestacji i powództw złożonych do dziś. Być może ww. Walenty, to syn Macieja [patrz Genealogia: Żmijewo- Kościelne] żyjącego w II połowie XVII wieku?, którego odnajduję w „Mazowieckich rejestrach podatkowych z 1676 roku”, jako dziedzica części Olszewa- Korzybie, Żmijewo- Chmiele, Żmijewo- Pąki oraz Żmijewo Bielskie/Trojany. Zagadką pozostaje jeszcze dzisiaj, czy to jedna i ta sama osoba, a być może są to różne osoby o tym samym imieniu?

Chciałbym podać krótkie uzupełnienie do pierwszego tegorocznego wpisu. W Metryce Koronnej 182 odnalazłem informację o Wacławie Żmijowskim, która mówi o jego śmierci już w początkach 1636 roku! Zapis w Kronice pod datą 29 marca 1636 roku, a sporządzony w Jurborku [królewskie miasto na Litwie], informuje o tym, że król Władysław IV Waza nadaje Stefanowi Wojnarowskiemu urząd łowczego kijowskiego, wakatujący po śmierci Wacława Żmijowskiego.

Jaka tajemnica skrywa się za ołtarzem w Kaplicy Św. Józefa w ciechanowskiej farze? Zapraszam do lektury najnowszego wpisu!

Ponadto, odnajduję w pracy dra Kętrzyńskiego – X. Tadeusza, syna Stanisława z Gostkowa. Trafia on do Żmijewa pod „skrzydła” plebana Stanisława. W informacjach z 1517 roku odnajduję wzmiankę o X. Szymonie, synu Jakuba z Radzymina, który trafia na plebanię w Zeńboku do znanego nam X. Krystyna Żmijewskiego. Dwa lata później, tj. w 1519 roku w Płocku święcenia kapłańskie odbiera Walenty, syn Jakuba ze Żmijewa, którego następnie odnajdujemy jako plebana w Żmijewie. W 1525 roku dr Kętrzyński wynotował z akt diecezjalnych  X. Mateusza, syna Grzegorza ze Żmijewa.

Przynależność średniowiecznych dziedziców ze Żmijewa do rodu Boleściców, potwierdzają zapiski z początku XV wieku, w których odnajduje przeprowadzone transakcje ziemią - jakich dokonali pomiędzy sobą dziedzice ze Żmijewa i z Święcic kolo Wyszogrodu. Święcice, to zapewne jedno z gniazd Boleściców, a z rycerzami ze Żmijewa łączyły ich więzy rodzinne! Za Słownikiem historyczno- geograficzny ziem polskich w średniowieczu:

• 1420; Włościbór z Święcic sprzedał cała swą część w Święcicach- bratu Pawłowi dz. z Święcic (MKsM 3, k. 66). Prawdopodobnie chodzi tu o Włosta [=Włościbór] ze Żmijewa, znanego w 1444 roku!?
• 1414-25; Stanisław ze Żmijewa sprzedał swa część w Święcicach- Wojciechowi i Andrzejowi z Świecic (MKsM 3, k. 93)
• 1426; Bartłomiej i Świętoslaw ze Żmijewa sprzedali część, którą posiadali miedzy częściami braci w Święcicach - Wojciechowi Wróblewicowi z Święcic za 84 kopy gr posp. (PP V, 292)
• 1436; Stanisław ze Żmijewa całą część dziedziczną w Święcicach sprzedał Andrzejowi Bełchowi z Święcic (MKsM 3, k. 190v)

Dodatkowo, odnalazłem w metrykach mazowieckich, że w 1429 roku - Paweł z Święcic sprzedaje swą część w Żmijewie - Trojanowi [znanemu ze Żmijewa już w 1411], Piotrowi [znanemu ze Żmijewa w 1429-pleban?], Niemirowi [Niemierza - znanemu ze Żmijewa w 1444-45], Stefanowi i Weridzie (MKsM 334, k. 13v).

Szczęść Boże Młodej Parze! - Monice i Marcinowi Żmijewskim dictus Kuc.

Krótkie uzupełnienie informacji dotyczącej Ks. Kanonika Albina Żmijewskiego (*1853 +1929), o którym pisałem we wrześniu 2016 roku. W "Kurierze Płockim" z 1918 roku, który był organem polityczno- społecznym ziemi mazowieckiej, odnalazłem informację o odpuście parafialnym w Skępem. Ponadto, możemy uzupełnić biografię Ks. Albina, otóż w latach 1923-1925/26 nadal pozostawał na ziemi dobrzyńskiej - był na probostwie w Karnkowie, położonym pomiędzy Lipnem, a Skępem.

Czy dziś mogę napisać, że odnalazłem i znam już imiona wszystkich dzieci mojego prapradziadka Mikołaja Żmijewskiego dictus Kuc (*1833 +1923). Wciąż tego nie wiem [czy rzeczywiście Bolesław był pierwszym dzieckiem Mikołaja]!? Obecnie udało mi się potwierdzić imiona dwóch córek, których nie przechowała rodzinna pamięć. Dzieci, których imion do tej pory nie znałem, pochodzą ze związku z drugą żoną Mikołaja - Marcjanną Milewską. W rok po ich ślubie, w styczniu 1899 roku na świat przychodzi córka Henryka, a w kolejnym roku - Weronika Janina. Obie rodzą się w Kołaczkowie (parafia Pałuki). Henryka, urodziła się 18 stycznia 1899 roku, jej rodzicami chrzestnymi zostali: stryj Edward Żmijewski oraz ciotka Balbina ze Żmijewskich Morawska.
Kolejna z córek Weronika Janina, urodziła się 15 lipca 1900 roku, a jej rodzicami chrzestnymi zostali: Jan Konstanty Mossakowski z małżonką Apolonią - pochodzący z Wólki Łanieckiej. Według rodzinnych przekazów, to właśnie Henryka wraz z młodszą siostrą Weroniką Janiną, dziedziczyły po Mikołaju w Kołaczkowie. Tu zacytuję fragment wspomnień Witolda Żmijewskiego, którego pradziadem był Mikołaj. Pochodzą one z "Historii Naszych Rodów ...", ss. 183- 184: „… [córki Mikołaja] miały przekazać go [majątek w Kołaczkowie] w dzierżawę, a same mieszkały w Warszawie. Jedna z sióstr zginęła w czasie nalotów niemieckich na stolicę w 1939 roku. Po wojnie, druga z sióstr - podobno miała na imię Henryka? - chciała przekazać/odstąpić majątek dla Karola Żmijewskiego (s. Bolesława), który na to nie przystał. Zmarła po 2 tygodniach od tego wydarzenia, a losy majątku są nieznane …”. Z powyższego wnioskuję, że w Warszawie zginęła Weronika Janina, a z racji tego, że po wojnie rodzina utraciła z sobą kontakt - obie siostry pozostały w rodzinnej pamięci jako panny. W powyższych wspomnieniach nie potwierdził się fakt panieństwa Henryki i jej przedwczesnej śmierci! Otóż, zapiska na jej akcie chrztu wskazuje na to, że 4 maja 1953 roku w Sońsku zawiera związek małżeński [jednak nie precyzuje z kim!], czyli w wieku 54 lat!. Znajduje się tam także informacja o jej śmierci - Henryka umiera 22 lipca 1983 roku w Ciechanowie.
Poniżej zestawienie rodziny Mikołaja Żmijewskiego:
z Aleksandry Zuzanny Lipskiej (*1833 +1897):

• Bolesław (*1856 +1941)
• Balbina (*1859 +1935)
• Aleksandra (*1867 +?)
• Edward Stefan (*1873 +1951)

z Marcjanny Milewskiej (*1867 +1901):

• Henryka (*1899 +1983)
• Weronika Janina (*1900 +1939)
• Ewa (*/+ 1901)
• Maryanna (*/+ 1901)

Zgodnie z wcześniejszą obietnicą powracam do Żmijewskich z ziemi wiskiej. Dzięki zapisom "pogłównego" z 1676 roku dla tego terenu - mogę rozszerzyć i uzupełnić genealogię tam dziedziczącej gałęzi naszego rodu. Odnalazłem w nim brakujące ogniwo pomiędzy pierwszym, znanym mi dziedzicem dóbr Dybła, tj. Pawłem Żmijewskim – potwierdzonym już w 1591 roku, a rodzicami znanego mi w kolejnych pokoleniach Józefa. Matką Józefa była Barbara Rudzka h. Prawdzic, a imię ojca pozostawało dotąd nieznane. Dzięki powyższemu spisowi podatkowemu, okazał się nim być Jan Żmijewski, syn zmarłego Andrzeja! Ponadto, zapisy pogłównego potwierdzają, że Żmijewscy z Dybła i Danówka pochodzą od wspólnego przodka, co traktuję teraz jako przyczynek do opracowania ich szczegółowej genealogii. Poniżej prawdopodobna [wstępna] genealogia części rodu wywodzących się od Daćboga Żmijewskiego:

1. Daćbog Żmijewski h. Bolesta [1540 - za przywilejem królewskim zakłada wieś Ruda nad rzeką Dybła, następnie dziedzic Danowa i Danówka (Dan- zdrobnienie od Daćboga)]

1.1. Mikołaj Żmijewski zwany Danowski; [1562- czy pochodził z Danówka? Używał nazwiska Danowski]

1.2. Jerzy [dziedzic wsi Lipniki, przed +1628]

1.2.1. Wojciech [1628 – przekazuje na rzecz klasztoru karmelitów ziemię w Skarżyno-Wąsosze]

1.3. Paweł Żmijewski [1591- I znany dziedzic wsi Dybła]

1.3.1. Andrzej [dziedzic wsi Dybła]

1.3.1.1. Jan [dziedzic wsi Dybła]

1.3.1.1.1. Józef [dziedzic wsi Dybła] & Barbara Rudzka h. Prawdzic

1.3.1.1.2. (…) [Cd. zobacz Genealogia Żmijewskich z ziemi wiskiej]

1.3.1.2. Aleksander [dziedzic wsi Danówko]

Gwoli ścisłości dodam, że w 1676 roku "pogłówne" z dóbr Dybła płacił P[an] Jan Żmijewski z żoną, córką i synem oraz za młynarza pospolitego [stanu] z żoną i synem oraz za dziewkę i pasterza. Podatek z Danówka opłaca P[an] Aleksander Żmijewski z żoną, córką i synem oraz niewiastą plebejskiego [stanu].

Mały, namacalny dowód obecności ks. Kanonika Albina Żmijewskiego w parafii Krasnosielec. Dzięki członkom Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej otrzymałem zdjęcia dwóch tytułowych stron z książek, na których odcisnął swoją pieczątkę ks. Albin. Książki zostały znalezione na strychu jednego z domów w tej parafii. Tą drogą składam podziękowania Pani Marii Weronice Kmoch oraz Panu Tomaszowi Bielawskiemu [autor zdjęć] za pomoc w poszukiwaniu śladów po ks. Kanoniku.

Ślady po kolejnym duchownym, a zarazem kolejnym kanoniku z rodu Żmijewskich odnajduję w Katedrze w Płocku. Otóż w 1813 roku, za sprawą biskupa Tomasza Ostaszewskiego (*1746 +1817) -rozpoczyna się kolejny, w historii Katedry Płockiej, etap jej restauracji. Poddano gruntownemu remontowi wnętrze świątyni, a także pokryto dach nową, miedzianą blachą. Prace zakończono dopiero w 1817 roku, co potwierdza tablica poświęcona temu wydarzeniu, a umieszczona we wnętrzu katedry. Tablicę do dzisiaj możemy oglądać w Kaplicy św. Zygmunta. Dla naszego rodu jest ona o tyle ważna, ze wymienia ks. kanonika Andrzeja Żmijewskiego, który również wniósł swój udział w remont tej świątyni! Oto treść tablicy:

„D.O.M. [Bogu Najlepszemu Największemu] Za rządów najczcigodniejszego Adama Prażmowskiego [biskup płocki od 1818 roku i takie jest datowanie tablicy], biskupa nominata płockiego, kościół katedralny w 1817 roku został odnowiony kosztem ś.p. najczcigodniejszego Tomasza Ostaszewskiego biskupa i kapituły kościoła katedralnego płockiego, do której należeli prałaci: Antoni Luboradzki prepozyt, Tomasz Chmielewski dziekan, Jowin Bystrzycki archidiakon, Marceli Gutowski scholastyk, Jakób Kuczborski primicerius, kustosz Stanisław Choromański sekretarz, Wawrzyniec Gutowski archidiakon dobrzyński, Jakób Ossowski archidiakon pułtuski. Kanonicy: Franciszek Prokopowicz, Łukasz Przyłuski prokurator fabryki kościoła, Konstanty Plejewski, Paweł Zakrzewski, Jan Staszkiewicz, Jakób de Tylli, Sylwester jaworowski, Wojciech Szwejkowski, Wojciech Chwałkowski, Józef Moczarski, Franciszek Czyżewski, Karol Arendt, Jan Majewski, Jan Praszkiewicz, Kazimierz Ważyński, Jan Pniewski, Andrzej Żmijewski, Edward Czarnecki, Antoni Królewiecki. Nie nam Panie, ale imieniowi swemu daj chwałę”*.

*Arcybiskup Antoni Julian Nowowiejski, Płock: monografia historyczna, Płock 1931

Ps. Dziękuję ks. Stefanowi Cegłowskiemu - proboszczowi Katedry w Płocku za udostępnienie zdjęć tablicy oraz za wszelką pomoc Pracownikom Muzeum Diecezjalnego w Płocku.

Odtworzenie i przetłumaczenie treść poniższego, osiemnastowiecznego dokumentu przysporzyło mi wiele trudności. Z jednej strony słaba jakość zachowanego pisma, nie pomagała w jego odczytaniu – z drugiej strony napisany został Szwabachą (niem. Schwabacher). Dała ona początek narodowemu pismu niemieckiemu, znanemu jako tzw. Schreibschrift, czyli niemiecką kursywą, a której znajomość [wśród młodego pokolenia] powoli zanika. Z prośbą o pomoc w odczytaniu dokumentu zwróciłem się do Członków Niemieckiego Stowarzyszenia Kulturalno-Socjalnego w Giżycku i to dzięki ich kontaktom kopia tego dokumentu trafiła do Pani Ute w Niemczech, której udało się uchwycić główne treści niniejszego pisma.

To dokument urzędowy, który został napisany w Mławie 20 października 1799 roku:
"Ponieważ  wciąż docierają informacje, że zalecenia co do mostu [nad Giedniówką] w Żmijewie Kościelnym, nie zostały jeszcze wprowadzone w życie po ich ogłoszeniu, niniejszym zostaje wyznaczony Gerlain, aby wyeliminować niedociągnięcia i zrewidować to, czego jeszcze brakuję do ukończenia mostu. Następnie musi dowiedzieć się, kto jest odpowiedzialny za naprawę brakujących jego elementów, a tym samym doprowadzić te osoby do odpowiedzialności, tj. powinny zapłacić karę zwykłą, a także opłatę egzekucyjną, którą powinien ściągnąć od zainteresowanych. Jeśli ten most nie zostanie ukończony w ciągu 8 dni, należy powiadomić dowództwo wojskowe, które będzie odpowiedzialne za nadzorowanie tej sprawy, dopóki wszystkie pracę nie zostaną ukończone. [Gerlain] Musi posiadać wiedzę co do przebiegu całej sprawy, aż do momentu powrotu po jej zakończeniu, a także musi utrzymywać kontakt z wójtem  Antonim Nosarzewskim, aby ten po 8 dniach od zamknięcia sprawy, potwierdził pismem czy most jest ostatecznie ukończony".

Składam serdeczne podziękowania za pomoc Pani Ute z Niemiec oraz Członkom Niemieckiego Stowarzyszenia Kulturalno-Socjalnego w Giżycku!

Przeglądając i porządkując bogate, rodowe archiwum - odnalazłem kopię karty pochodzącej ze zbiorów Archiwum Państwowego w Warszawie. Karta ta, pozostawała w moich zbiorach już od kilku lat, pomimo tego, że w minionych latach nie wiązałem zawartych na niej informacji z konkretnym członkiem rodziny. Jest to fragment "Listy ekshumowanych ofiar po Powstaniu Warszawskim" [454/213], na której pod nr 328 odnajduję Weronikę Żmijewską. Jakim cudem przed laty odnalazłem tę kartę i ją zachowałem tego nie wiem [a może jednak gdzieś w podświadomości utkwiła mi opowieść mojego ojca - o wojennych losach dwóch córek jego pradziadka?]. Po latach, w sierpniu tego roku odnalazłem nareszcie nieznane z imienia córki mojego 2xpradziadka Mikołaja Żmijewskiego dictus Kuc, a jedną z nich okazała się Weronika Janina! [zobacz wpis w Kalendarium 27.08.2018r.] Znając rodzinny przekaz o śmierci jednej z córek Mikołaja w Warszawie, zaraz skojarzyłem te dwa fakty. Potwierdzenie moich przypuszczeń odnalazłem również w internetowej bazie prowadzonej przez Muzeum Powstania Warszawskiego, gdzie widnieje rekord poświęcony Weronice. Dane zawarte we wpisie nie były pełne, zawierały jedynie jej przybliżony wiek [40 lat], datę śmierci 10 sierpnia 1944 roku, miejsce zamieszkania Pl. Trzech Krzyży 13 [śródmieście południowe] oraz datę ekshumacji 26 kwietnia 1945 roku. Weronika wraz z siostrą Henryką być może zamieszkały w Warszawie przy Pl. Trzech Krzyży 13 dopiero po 1930 roku, ponieważ nie widnieją ich dane w spisie mieszkańców Warszawy za ten rok. Nie można też wykluczyć, że jedynie czasowo podnajmowały mieszkanie w stolicy, a nadal stały meldunek posiadały w Kołaczkowie?! Do tej pory, rodzinny przekaz o śmierci córki Mikołaja, był łączony z atakiem Niemców na stolicę we wrześniu 1939 roku!

W rzeczywistości miało to miejsce blisko pięć lat później, tj. 10 sierpnia 1944 roku w trakcie Powstania Warszawskiego. Właśnie wtedy zabudowa placu Trzech Krzyży została częściowo zniszczona przez niemiecka artylerię i lotnictwo, co zapewne stało się powodem śmierci Weroniki [44 lata]! Według obecnej mojej wiedzy, ciało Weroniki zostało po ataku rozpoznane przez sąsiadów/ rodzinę i pochowane bezpośrednio na Placu Trzech Krzyży. Po ośmiu miesiącach jej szczątki zostały ekshumowane [potwierdza to na piśmie proboszcz Parafii Świętego Aleksandra] 23 kwietnia 1945 roku, a z informacji uzyskanej od pracowników Muzeum Powstania Warszawskiego [na podstawie uwag zawartych w karcie z Kartoteki Ogólnej Krajowego Biura Informacji i Poszukiwań Polskiego Czerwonego Krzyża]- jej ciało zostało 26 kwietnia 1945 zabrane przez rodzinę [przez siostrę Henrykę?]. Pracownikom Muzeum Powstania Warszawskiego przekazałem kopię posiadanego fragmentu listy ekshumacyjnej oraz kopię aktu urodzenia Weroniki Janiny Żmijewskiej, na podstawie których została uzupełniona informacja o córce Mikołaja w bazie „Cywilnych Ofiar Powstania Warszawskiego”. Tak oto po latach mogłem doprowadzić do wyjaśnienia tragicznych losów Weroniki (*1900 +1944), które pozostawały do tej pory w formie niezweryfikowanego, rodzinnego przekazu!

Na łomżyńskim cmentarzu można odnaleźć pięknie zachowany nagrobek rodziny Żmijewskich, który powstał zapewne w końcu XIX wieku. Pierwotnie upamiętniał zmarłego Józefa Żmijewskiego - obywatela ziemskiego. Był on synem Jakuba Żmijewskiego i Teresy Waga - dziedziców dóbr Dybła. Józef przeżył 78 lat i zmarł 17 marca 1886 roku. Jak mówi sentencja na pomniku - ufundowały go zmarłemu jego dzieci. Poniżej znajduje się kolejna tablica, która wskazuje na pochówek tu Marianny ze Żmijewskich Obryckiej, c. Jakuba i Teresy, czyli to siostra ww. Józefa! Marianna była żona Józefa Obryckiego - dziedzica dóbr Chojnowo. Przeżyła 83 lata i zmarła 7 listopada 1889 roku. Czy ostatnie lata swojego życia spędziła w domu brata Józefa, na co może wskazywać jej pochówek we wspólnej mogile? Po prawej stronie podstawy nagrobka znajduje się jeszcze jedna tablica, tym razem dedykowaną [Wiktorii] Bronisławie ze Skłodowskich Żmijewskiej, zmarłej w 1894. To żona Wincentego Żmijewskiego, syna zmarłego Józefa. Z kolei po lewej stronie  podstawy pomnika umieszczono czwartą tablicę, a poświęconą pamięci przedwcześnie zmarłego, bo w wieku 17 lat, Władysława Żmijewskiego (+ 4 marca 1889), to z kolei syn Wincentego i Bronisławy ze Skłodowskich Żmijewskich. Wygląda na to, że to Wincenty Żmijewski był głównym inicjatorem budowy tego nagrobka i tu właśnie spoczęły bliskie jemu osoby! W celu łatwiejszej identyfikacji osób zamieszczam poniżej uproszczoną genealogię [osoby, których ciała zostały złożone w tym grobie - oznaczyłem datą śmierci].
1. Jakub Żmijewski x Teresa Waga [dziedzice dóbr Dybła]
1.1. Marianna ze Żmijewskich Obrycka (+1889) [żona Józefa Obryckiego dziedzica dóbr Chojnowo]
1.2. Józef Żmijewski (+1886) x Agnieszka Modzolewska
1.2.1. Wincenty Żmijewski x [Wiktoria] Bronisława Skłodowska (+1894)
1.2.1.1 Władysław Żmijewski (+1889)

Za udostępnione zdjęcia - serdecznie dziękuję Robertowi M. Mieczkowskiemu.

Krótka, herbowa historia na podstawie rękopisu Bolesława Starzyńskiego „Starodawne herby w Polsce. Tom II”, który autor opatrzył barwnymi wizerunkami herbów. Wyraz herb pochodzi od niemieckiego słowa erbe, oznaczającego dziedzictwo i przywędrował do Polski poprzez Czechy – jako erb. W XIII wieku wśród rycerstwa na ziemiach polskich zaczynają rozpowszechniać się herby, które także docierają na Mazowsze. Pochodzą one od znaków własnościowych lub znaków runicznych na tarczach bojowych z XI wieku, ewoluujących na wzór zachodni, a ich nazwą własną stają się zawołania [proklamacje]. W przeciwieństwie do rycerstwa europejskiego- gdzie każda rodzina posiadała inny znak rodowy, w Polsce- ten sam znak posiadało wiele rodzin- niepołączonych z sobą więzami krwi [ród heraldyczny].

Pierwotnie- członkowie zbrojnych, rycerskich drużyny z najbliższej okolicy- stawali wspólnie do boju pod jedną chorągwią [signum militare] i od jej znaku herb przybierali. Szczep Jastrzębi czyli Sokołów, nosił pierwotnie w szczycie samą podkowę i był rozsiedlony po całej Polsce [także w Czechach] głównie jednak na Mazowszu i Kujawach.

Jastrzębiec– był pierwowzorem, z którego powstały herby utożsamiane ze Żmije[o]wskimi: Bolesta [srebrna podkowa ocelami w dół i srebrny krzyż w polu złotym] oraz Ślepowron [herb powstał z Korwina w 1224 roku, kiedy to Wawrzęta Korwin herb swój na Ślepowrona zamienił].